Επιλογή πενήντα βιβλίων από την πρόσφατη βιβλιοπαραγωγή, εστιάζοντας στην Ιστορία, ελληνική και διεθνή, στην πολιτική και τη φιλοσοφία, αλλά και σε βιβλία που αφορούν τον πολιτισμό, την κοινωνία, τη θρησκεία, την ψυχολογία, την επιστήμη. Πενήντα δοκίμια ή μελέτες που μπορούν να μας κάνουν καλύτερους και πιο ενημερωμένους πολίτες.
Επιλογή-κείμενα: Γιώργος Σιακαντάρης
Πού πάει ο κόσμος μας; Ιστορία, πολιτική, φιλοσοφία, κοινωνία, θρησκεία, ψυχολογία, επιστήμη, εμβληματικά πρόσωπα: Πενήντα βιβλία που μπορούν να μας κάνουν καλύτερους και πιο ενημερωμένους πολίτες, που μπορούν να μας ανοίξουν νέους ορίζοντες.
Ελληνική Ιστορία
Στην άκρη του γκρεμού, Ελλάδα 2007-2019, Γιάννης Βούλγαρης (εκδ. Μεταίχμιο)
Μια ακόμη μελέτη του ομότιμου καθηγητή και συγγραφέα για όσα συνέβησαν τα προ των μνημονίων χρόνια και οδήγησαν σ’ αυτά και γι’ όσα ιδιαιτέρως επικίνδυνα έλαβαν χώρα πριν το τρίτο μνημόνιο, μέχρι την έξοδο μας απ’ αυτά. Υπήρχαν προμηνύματα και ποιοι προειδοποιούσαν γι’ αυτά, πώς ξέσπασε η κρίση, πως μπήκαμε στα Μνημόνια Ι και ΙΙ και τι οδήγησε στην άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ και στο Μνημόνιο ΙΙΙ, πόσο κινδύνεψε η χώρα να βγει από το ευρώ και την Ε.Ε, τι την κράτησε στην Ευρώπη; Κυρίως όμως ο συγγραφέας δίνει απαντήσεις για τον χαρακτήρα και τα αίτια αυτής της κρίσης που ναι μεν ήταν εθνική, αλλά ταυτοχρόνως είχε και παγκόσμια και ευρωπαϊκά αίτια.
Ελλάδα, 1953-2024 – Χρόνος και Πολιτική Οικονομία, Τάσος Γιαννίτσης (εκδ. Πατάκη)
Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 50 ετών από τη Μεταπολίτευση γράφηκαν πολλές αξιόλογες μελέτες γι’ αυτήν. Εδώ όμως ο Ομότιμος Καθηγητής Οικονομικών Επιστημών και εξαιρετικός συγγραφέας καινοτομεί, όπως κάνει σ’ όλα τα έργα του. Δεν μελετά τη Μεταπολίτευση ως φαινόμενο που προέκυψε μόνο από την πτώση της δικτατορίας και ύστερα, αλλά ως φαινόμενο που συνδέεται με όσα συνέβησαν στον χώρο της Οικονομίας, της Ανάπτυξης, της Πολιτικής και του Πολιτισμού είκοσι χρόνια πριν την πτώση της. Αν και ο τίτλος μιλά για Πολιτική Οικονομία, εδώ μπορούμε να διαβάσουμε μια Κοινωνιολογική Πραγματεία. Γιατί εδώ διαβάζουμε για το τι συνέβη από το 1954 έως το 1974 σχετικά με τα στάδια της μεταπολεμικής οικονομικής ανάπτυξης, για το κράτος και τις πολιτικές του για τη βιομηχανική πολιτική και ανάπτυξη, τις ιδιωτικοποιήσεις, τις διεθνείς επενδύσεις, το τι οδήγησε στην χρεοκοπία του 2009, αλλά και για την Κουλτούρα της «εύκολης ανάπτυξης» και της απαξίωσης του δημόσιου χώρου. Συνιστάται σε κάθε αναγνώστρια και αναγνώστη που δεν θέλει να βαδίζει στα τυφλά όσον αφορά την πορεία της χώρας.
Η δεύτερη ζωή του Ελευθέριου Βενιζέλου – Οικοδομώντας έναν εθνάρχη (1936-1967), Χρήστος Τριανταφύλλου (εκδ. Θεμέλιο)
Μια πρωτότυπη ιδέα ενός νέου ιστορικού γίνεται ένα πολύ καλό βιβλίο. Αυτή η ιδέα αφορά τη διερεύνηση των λόγων για τους οποίους ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος όσο ζούσε αποτελούσε τον ένα πόλο του Εθνικού Διχασμού, σταδιακά μετά τον θάνατό του μετατράπηκε σε πόλο συσπείρωσης και ενότητας του έθνους. Πως, τι και ποιοι συνέβαλαν σ’ αυτή τη μεγάλη ανατροπή; Οι απαντήσεις με γλαφυρό τρόπο μέσα από την καταγραφή πολλαπλών αρχείων, κειμένων, ιστορικών αναφορών. Ταυτοχρόνως ο συγγραφέας αναδεικνύει και τις πολιτικές συγκρούσεις που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα από το 1936 έως το 1967 μέχρι να περάσει ο Ε. Βενιζέλος από το καθαρτήριο της ιστορίας και να λάμψει ως αδιαμφισβήτητος εθνάρχης.
Το «πρότυπο Βασίλειο» και η Μεγάλη Ιδέα – Όψεις του εθνικού προβλήματος στην Ελλάδα (1830-1880), Έλλη Σκοπετέα (πρόλογος: Χριστίνα Κουλούρη, εκδ. Νήσος)
Επανέκδοση του έργου σταθμός για την ελληνική ιστοριογραφία όσον αφορά το πως χτίστηκε η ελληνική εθνική ταυτότητα και η εθνικιστική ιδεολογία. Ο ελληνικός εθνικισμός σύμφωνα με την αείμνηστη ιστορικό και συγγραφέα ακολούθησε δυο μονοπάτια ανάπτυξης. Το ένα είχε ως βάση του τον εκσυγχρονισμό που επαγγελλόταν ένα «πρότυπο Βασίλειο» και αφορούσε τη συζήτηση για τη θέση της Ελλάδας στον δυτικό κόσμο και το άλλο συναρθρωνόταν γύρω από τη «Μεγάλη Ιδέα» και αφορούσε το αίτημα για την επέκταση του ελλαδικού χώρου. Δυο όψεις που συναρθρώνονται για να συνθέσουν την ιδέα της εθνικής ταυτότητας, στοιχεία της οποίας είναι η γλώσσα, η θρησκεία και η ελληνική παιδεία. Μέσα όμως απ’ αυτή τη συνάρθρωση η συγγραφέας αναδεικνύει και τις ευρωπαϊκές παραμέτρους αυτής της ταυτότητας. Το έργο ολοκληρώνεται και με μια αντίστοιχη μελέτη του σερβικού εθνικισμού. Έργο αναφοράς ακόμη και σήμερα σχεδόν σαράντα χρόνια από την πρώτη έκδοσή του.
«Η της Πολιτείας Δόξα» – Στέμμα και πολιτική στην Ελλάδα (1830-1974), Σπυρίδων Γ. Πλουμίδης (εκδ. Μίνωας)
Η προσεκτική και εξαιρετικά επιμελημένη αυτή μελέτη αφορά την ιστορία του θεσμού της βασιλείας στην Ελλάδα από τις πρώτες έως τις τελευταίες της στιγμές. Όλα τα μεγάλα γεγονότα που συνέβησαν από την περίοδο της μοναρχίας του Όθωνα, τη μετάβαση στη συνταγματική μοναρχία και τον Εθνικό Διχασμό έως τον Ανένδοτο και τη χούντα και τέλος τη Μεταπολίτευση, το Δημοψήφισμα. Όλα δηλαδή τα γεγονότα που συνδέονται με την ιστορία της βασιλείας στην Ελλάδα και που είναι άμεσα συνυφασμένα με την ιστορία της ίδιας της χώρας. Αλλά και ένας μεστός απολογισμός των θετικών και των αρνητικών στοιχείων των πολιτικών που ακολούθησε το Στέμμα μέχρι να καταργηθεί οριστικά.
Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας – Από την εποχή της Αλώσεως της Ανατολικής Αυτοκρατορίας, Υπό Ιακωβάκη Ρίζου Νερουλού & Ιωάννη Καποδίστρια (πρόλογος: Πολυχρόνης Καρσαμπάς, εισαγωγή: Γιώργος Κοντογιώργης, μτφρ. Λυδία Κοντογεωργοπούλου, εκδ. Αρμός)
Μια πολύ καλά προσεγμένη με σημαντικό Πρόλογο και Εισαγωγή και μετάφραση στα νέα ελληνικά της κλασικής Ιστορίας της Νεότερης Ελλάδας του Ιακωβάκη Ρίζου Νερουλού που δημοσιεύτηκε το 1823 και επιμελήθηκε και ανανεώθηκε στη συνέχεια με τη συνεργασία του Ιωάννη Καποδίστρια. Ιστορία που έφτασε μέχρι την πολιορκία του Μεσολογγίου. Μια ιστορία που απορρίπτει την ταυτότητα που ήθελε να αποδώσει στο ελληνικό έθνος ο Διαφωτισμός του «γραικογαλλικού» Κοραή και η αβασίλευτη δημοκρατία του Ρήγα και αναζητούσε τη λύση σε μια αιρετή συνταγματική μοναρχία. Όποιος θέλει να αποκτήσει μια βαθύτερη γνώση για την άποψη που υποστηρίζει την ιδιαιτερότητα της Ελλάδας σε σχέση με τη Δύση, εδώ θα βρει όσα ζητά. Αλλά και όποιος έχει την αντίθετη άποψη, πάλι θα γνωρίσει τις πηγές αυτής της άποψης.
Η Ελληνική Επανάσταση – Κριτικό Λεξικό, Επιστημονική επιμέλεια: Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης – Κωνσταντίνος Τσουκαλάς (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης)
Οι δυο επιμελητές, κόσμημα και οι δυο για την επιστημονική μας κοινότητα και διανοούμενοι υψηλού βεληνεκούς, συγκέντρωσαν σαράντα έξι άρθρα, τριάντα εννέα συγγραφέων και μας παρέδωσαν μια πολύ υψηλού επιπέδου ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, υπό το πρίσμα νεότερων μελετών, στοιχείων, αρχείων και θεωρητικών επεξεργασιών. Στον ογκώδη αυτό τόμο καλύπτονται οι διαδικασίες που προηγήθηκαν της Επανάστασης στην Ελλάδα και εκτός αυτής, κυρίως στις παραδουνάβιες και βαλκανικές ενδοχώρες που τής άνοιξαν τον δρόμο, οι τόποι που αυτή διαδραματίστηκε, τα γεγονότα που συνέβησαν κατά τη διάρκειά της, τα πρόσωπα που την προετοίμασαν και συμμετείχαν σ’ αυτήν, οι θεσμοί από τους οποίους αυτή εμπνεύστηκε και μετά εφάρμοσε και οι επιπτώσεις της στο οθωμανικό σύστημα εξουσίας που συνετέλεσαν στη δρομολόγηση των οθωμανικών μεταρρυθμίσεων, οι ιδέες της και οι αντηχήσεις τους στον Τύπο, στον λαϊκό πολιτισμό, στη λογοτεχνία, στις εικαστικές τέχνες και στη μουσική, η αναβίωση του Διαφωτισμού και ο καθοριστικός ρόλος του Φιλελληνισμού.
Εκσυγχρονισμός και φιλελεύθερος εθνικισμός – Το παράδειγμα της «Ανώτατης Διευθύνσεως Δημόσιας Εκπαιδεύσεως» της Προσωρινής Κυβέρνησης του Ε. Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη (1916-1917), Σοφία Ηλιάδου Τάχου (εκδ. Επίκεντρο)
Η συγγραφέας και κοσμήτορας της Σχολής Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας στηριγμένη σε μια εξαιρετική έρευνα των αρχείων της εποχής της Προσωρινής Κυβέρνησης του Ε. Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη (1916-1917) μελετά το περιεχόμενο του φιλελεύθερου εθνικισμού, ο οποίος και καθοδηγούσε το περιεχόμενο της εκπαίδευσης όπως αυτό είχε διαμορφωθεί από τον Γ. Αβέρωφ και τον Πρόεδρο του τότε Εκπαιδευτικού Συμβουλίου Δημήτρη Γληνού, με την έμφαση ο πρώτος να την δίνει στον αστικό εκσυγχρονισμό και εθνικισμό και ο δεύτερος στον αστικό εκσυγχρονισμό και τον φιλελεύθερο εθνικισμό. Μελετώνται επίσης το πολυπολιτισμικό εκπαιδευτικό περιβάλλον της Θεσσαλονίκης, η λειτουργία των σχολείων στη μακεδονική επικράτεια αυτή την περίοδο και τα κείμενα της «Ανώτατης Διευθύνσεως Δημόσιας Εκπαιδεύσεως». Βιβλίο εθνικής αυτογνωσίας.
«Νέα ζωή» Έλληνες Εβραίοι μετά τη Σοά – Ιστορία, μνήμη ταυτότητα (1944-1955), Ελένη Μπεζέ (εκδ. Άγρα)
Η ιστορικός, φιλόλογος και συγγραφέας μας θυμίζει οικεία κακά. Τις μεγάλες δυσκολίες που συνάντησαν μετά την Απελευθέρωση οι εναπομείναντες της Σοά Έλληνες Εβραίοι. Μέσα από τη μελέτη αρχείων αλλά και των αναμνήσεων των ιδίων των διασωθέντων τους παρακολουθεί από τις πρώτες ημέρες της Απελευθέρωσης έως το 1955 που υποτίθεται πως ο κύκλος είχε κλείσει. Έτσι εδώ διαβάζουμε για τις πρώτες συλλογικές κινήσεις τους, για τις θεσμικές πρωτοβουλίες που ελήφθησαν για την επόμενη μέρα, για τους ηγέτες των διασωθέντων, για τις προσπάθειες που έκαναν να ανακτήσουν τις περιουσίες τους, αλλά και τις αντιστάσεις που συνάντησαν. Και όλα αυτά συνοδεύονται από μια υπέροχη ανάλυση τού πως η ζωή αυτών των ανθρώπων ήρθε να συναντήσει τις αντιθέσεις ταυτότητας της ελληνικής κοινωνίας στον Εμφύλιο και μετά από αυτόν, αλλά και τις εντός των ελληνοεβραίων αντιθέσεις ταυτότητας μεταξύ αριστερών και σιωνιστών.
Συλλογικό, Εγκλεισμοί και Ιστορία, επιστημονική επιμέλεια: Γιώργος Κόκκινος, Έλλη Λεμονίδου, εκδ. Πεδίο
Περσινό βιβλίο, που αξίζει να παραμείνει λίγο περισσότερο στην επικαιρότητα. Συλλογικό έργο στο οποίο αναλύονται βασικές παράμετροι διαφορετικών μορφών εγκλεισμών (φυλακών, ψυχιατρείων, ασύλων, στρατοπέδων, τόπων εξορίας, μεταναστών) ανθρώπων που για διαφόρους λόγους έχουν χαρακτηριστεί άρρωστοι, έκφυλοι, αιρετικοί, παράξενοι, επικίνδυνοι, παρίες, ανεπιθύμητοι, ξένοι, γενικά διαφορετικοί. Στο βιβλίο με εξαιρετικό τρόπο καθένας και καθεμία από τους επιστήμονες που συμμετέχουν στη συγγραφή του μελετά τους τόπους εγκλεισμού και απομόνωσης αυτών των «επικίνδυνων» για τη δημόσια ασφάλεια και υγεία ατόμων και ομάδων, σε συνάρτηση με τις ασκούμενες κατασταλτικές και ιατρικές πρακτικές.
Σήμερα η βιοϊατρική και οι νέες τεχνολογίες αλλάζουν το παράδειγμα των παλαιότερων εγκλεισμών. Αυτοί όμως εξακολουθούν να υπάρχουν και να θέτουν διαρκώς το ερώτημα για το που ξεκινά η «θεραπεία» και που αρχίζει η καταστολή.
Διεθνής Ιστορία
Ρωσία 1917-1921 – Επανάσταση και Εμφύλιος Πόλεμος, Antony Beevor (μτφρ. Πέτρος Τσαμπατούρος, εκδ. Γκοβόστη)
Ο πολύ γνωστός βρετανός ιστορικός εδώ βρίσκεται στο στοιχείο του που είναι η ρωσική ιστορία, κυρίως τα τέσσερα πολύ σημαντικά χρόνια που ακολούθησαν την Οκτωβριανή Ρωσική Επανάσταση. Γεγονότα γνωστά εν πολλοίς, αλλά γραμμένα με τόσο γλαφυρό τρόπο που τα διαβάζεις σαν να μη γνωρίζεις τίποτα γι’ αυτά. Για τη σύγκρουση Κόκκινων και συνασπισμένων Λευκών, για τον ρόλο του Τρότσκι, για το πώς η οδυνηρή για τη Ρωσία Συνθήκη του Μπρεστ Λιτόφσκ έσωσε τους επαναστάτες, για τον κόκκινο τρόμο και τις μεγάλες μάχες, για την επέμβαση των Δυτικών Δυνάμεων στο πλευρό των τσαρικών και για την τελική ήττα δυτικών και τσαρικών. Ένα βιβλίο που το διαβάζεις σαν να το βλέπεις στη μεγάλη οθόνη.
Οι τελευταίες ημέρες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας 1918-1922, Ryan Gingeras (μτφρ. Αλέξανδρος Λάμπρου, εκδ. Αλεξάνδρεια)
Μια πολύ σημαντική μελέτη του Αμερικανού καθηγητή θεμάτων Εθνικής Ασφάλειας για τα τέσσερα τελευταία χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η πτώση της οποίας θεωρήθηκε αναπόφευκτη. Ο συγγραφέας αμφισβητεί το κατά πόσο αυτό είναι απόλυτα αληθές. Τονίζει έτσι τόσο τη φθορά της Αυτοκρατορίας στο διάβα της ιστορίας, αλλά και το ρόλο της «συναίνεσης της Κωνσταντινούπολης» και του Κεμάλ που είχαν κλείσει τους δρόμους για τη σωτηρία της. Βεβαίως εδώ μεγάλη σημασία δίνεται στη ζωή και το ρόλο όχι μόνο των Τούρκων αλλά και των πολλών μειονοτήτων και της βίας που ασκήθηκε εναντίον τους, αλλά και των ξένων δυτικών – και της Ελλάδας- επεμβάσεων και κατοχής εδαφών.
Μια γραμμή στην άμμο – 1915-1949: Η Βρετανία, η Γαλλία και η διαμάχη που διαμόρφωσε τη Μέση Ανατολή, James Barr (μτφρ. Μενέλαος Αστερίου, εκδ. Πατάκη)
Ήταν το 1916, στα μέσα του Μεγάλου Πολέμου, όταν ο Βρετανός πολιτικός σερ Μαρκ και ο Γάλλος διπλωμάτης Φρανσουά Ζορζ-Πικό, σύμμαχοι αλλά και καχύποπτοι ο ένας για τον άλλο, όπως και οι δυο χώρες τους, μάλλον ακόμη περισσότερο αυτές, χάραξαν «μια γραμμή στην άμμο», αλλά και στο χάρτη της Μέσης Ανατολής, στη βάση των δύο «Εντολών»: της Βρετανίας για την Παλαιστίνη, την Υπεριορδανία και το Ιράκ, και της Γαλλίας για τον Λίβανο και τη Συρία. Ο συγγραφέας αυτού του πολύ κατατοπιστικού και αποκαλυπτικού βιβλίου ξεδιπλώνει το παρασκήνιο της διαμάχης των τότε Συμμάχων της Αντάντ για το μοίρασμα της περιοχής, εν αγνοία ή και ξεγελώντας τους αραβικούς λαούς της περιοχής.
Μικρή ιστορία της σύγκρουσης Ισραήλ – Παλαιστίνης, Ilan Pappé (επίμετρο: Γιώργος Τσιάρας, μτφρ. Φώτης Τερζάκης, εκδ. Σάλτο)
Η ιστορία της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης από ένα ισραηλινό ιστορικό, πανεπιστημιακό και συγγραφέα που πάνω από όλα τοποθετεί την αλήθεια και όχι το όποιο εθνικό καλό. Αυτή η σύγκρουση ξεκινά από το μακρινό 1882 και φτάνει ως τις μέρες μας και ο συγγραφέας την παρακολουθεί αναδεικνύοντας τις πιο σημαντικές στιγμές της, τους πιο σημαντικούς αντικειμενικούς και υποκειμενικούς παράγοντες που την κρατούν ζωντανή. Δεν διστάζει, αν και ισραηλινός, να υποστηρίζει πως το σιωνιστικό κίνημα ξεκίνησε και συνεχίζει με την εθνοκάθαρση, πως το Ισραήλ δημιούργησε τις δύο μεγαλύτερες φυλακές στον κόσμο, στη Δυτική Όχθη και τη Γάζα. Τελικά με μεγάλο θάρρος υποστηρίζει πως δεν φταίνε και οι δυο πλευρές το ίδιο για αυτή τη σύγκρουση. Το εποικιστικό Ισραήλ έχει την κύρια ευθύνη.
Ο μακρύς εικοστός αιώνας – Χρήμα, εξουσία και οι απαρχές της εποχής μας, Τζοβάνι Αρίγκι (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Εστία)
Ο συγγραφέας (1937-2009) αυτού του βιβλίου ήταν καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τζον Χόπκινς και οικονομολόγος που μελετούσε τα μακράς διάρκειας πολιτικά και οικονομικά φαινόμενα. Εδώ σε αυτό το βιβλίο σταθμός συνεχίζει τα βήματα της σχολής του Μπρωντέλ παρακολουθώντας τις τάσεις και τις συγκυρίες του κατ’ αυτόν μακρύ εικοστού αιώνα και εντοπίζει τα αίτια τους σε δομές και διαδικασίες που έχουν την αφετηρία τους στον 16ο αιώνα και στους αιώνες που ακολούθησαν μέχρι τον 20ο. Και όλα αυτά δεν είναι τίποτα άλλο από τις εξελίξεις που συνέβησαν σε μια διαδοχή «μακρών αιώνων», κατά την οποία συνδέθηκαν άρρηκτα η ηγεμονία, ο καπιταλισμός και η εδαφική εξουσία. Η μελέτη της πορείας των πολλών καπιταλισμών δίνει και το κλειδί για την ανάλυση των σημερινών μεταβολών του καπιταλισμού. Ένα πολύτιμο εργαλεία για το σήμερα επειδή η ματιά του στο χθες είναι αξεπέραστη.
Πέρα από το Τείχος – Ανατολική Γερμανία, 1949-1990, Katja Hoyer (μτφρ. Νίκος Ρούσσος, εκδ. Παπαδόπουλος)
Ο παρόν τόμος είναι ένα βιβλίο για τη ζωή των απλών ανθρώπων σε μια από τις πιο «περίεργες» χώρες του σοβιετικού μπλοκ. Η ζωή αυτών των ανθρώπων, όπως προκύπτει από την κατάθεση δικών τους επιστολών, γραμμάτων, αφηγήσεων αλλά και μέσα από τα αρχεία της περιβόητης αρχής ασφάλειας, τη Στάζι, έρχεται να συναντήσει δέκα περιόδους της ιστορίας της ενιαίας αρχικά και της διχασμένης Ανατολικής Γερμανίας στη συνέχεια, από το 1918 έως το 1945 πριν και μετά την άνοδο στην εξουσία του Χίτλερ και της Ανατολικής Γερμανίας ή ακριβέστερα της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας (ΛΔΓ) από το 1945 έως τις 3 Οκτωβρίου 1990, όπου και πέθανε αυτό το περίεργο κράτος. Εξαιρετική γραφή συναισθηματικά δεμένη με τα γεγονότα.
Μια σύντομη ιστορία του σύγχρονου κόσμου – Οι παγκόσμιες σχέσεις από το 1500 μέχρι σήμερα, William Woodruff (μτφρ. Μαρία Καίσαρ, Κώστας Σκορδύλης, εκδ. University Studio Press)
Ο συγγραφέας αυτού του έργου είναι πολύ γνωστός ιστορικός και καθηγητής στα πανεπιστήμια της Οξφόρδης και του Χάρβαρντ. Σ’ αυτό το βιβλίο, έχουμε μια καταγραφή της παγκόσμιας ιστορίας του σύγχρονου δυτικού και ανατολικού κόσμου, του καπιταλιστικού και του Τρίτου Κόσμου στα τελευταία 500 χρόνια, με εμφανή την πρόθεση του συγγραφέα να μη υποτιμηθεί η θετική συνεισφορά κανενός από τους δύο, αλλά και να μη αποκρυφτούν τα μελανά τους σημεία. Εδώ αυτός αποκαλύπτει το πώς οι παγκόσμιες υποθέσεις καθορίζονται από την οργανωμένη βία των κρατών και τη δύναμη του χρήματος. Τονίζει το πώς στη διεθνή σφαίρα η υλική ισχύς θριαμβεύει πάνω στο ηθικό δίκαιο.
Σύντομη ιστορία της οικονομίας, Andrew Leigh (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Μεταίχμιο)
Ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου είναι οικονομολόγος και μέλος του κοινοβουλίου της Αυστραλίας. Εδώ με απολαυστικό τρόπο διαπραγματεύεται δύσκολα οικονομικά θέματα της ιστορίας του καπιταλισμού, χωρίς να αγνοεί και τις προκαπιταλιστικές οικονομίες. Έτσι διασχίζει μια περίοδο από τη Γεωργική Επανάσταση μέχρι τον καπιταλισμό και από τις πανδημίες μέχρι την υπερθέρμανση του πλανήτη. Απαντά στο πώς η οικονομία συνδέεται με τους πολέμους, με τις καινοτομίες, τις μεγάλες και βαθιές κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές, διευκρινίζει το πώς και γιατί εμφανίστηκαν ιστορικά οι οικονομίες των αγορών, πώς και από ποιους αυτές αμφισβητήθηκαν. Μέχρι και για το πώς γεννήθηκε το παιγνίδι Μονόπολη και γιατί οι ουρανοξύστες εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στις ΗΠΑ, γράφει με ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο.
Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες – Οι ηγεμόνες του αρχαίου ρωμαϊκού κόσμου, Mary Beard, (μτφρ. Ανδρέας Παππάς, εκδόσεις Ψυχογιός)
Τα ονόματα των Ρωμαίων αυτοκρατόρων –ή, μάλλον, τα προσωνύμια– χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα σαν συνώνυμα της υπερβολής, της χρήσης βίας, ακόμα και του σαδισμού. Ορισμένοι άλλοι, όπως ο «αυτοκράτορας-φιλόσοφος» Μάρκος Αυρήλιος, έμειναν στην ιστορία για εντελώς διαφορετικούς λόγους. Άλλων, πάλι, τα ονόματα αναφέρονται σπανιότατα ακόμα και από συγγράμματα που αφορούν την εποχή τους. Το βιβλίο εντρυφεί σε γεγονότα αλλά και σε φήμες που σχετίζονται με τους Ρωμαίους αυτοκράτορες κι εξετάζει τι έκαναν, γιατί το έκαναν, καθώς και το γιατί συχνά οι σχετικές αφηγήσεις είναι γεμάτες με ιστορίες ακραίες, ενίοτε φρικιαστικές. Εστιάζει στον τρόπο άσκησης της εξουσίας εκ μέρους τους, στα φαινόμενα διαφθοράς, στις συνωμοσίες, αλλά και στην καθημερινή ζωή τους. Τι έτρωγαν και σε ποιους χώρους; Με τι μέσα ταξίδευαν; Πρωταγωνιστές στο βιβλίο είναι περίπου τριάντα αυτοκράτορες και οι συμβίες τους, που κυβέρνησαν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, από τον Ιούλιο Καίσαρα, που δολοφονήθηκε το 44 π.Χ., μέχρι τον Αλέξανδρο Σεβήρο, ο οποίος επίσης δολοφονήθηκε το 235. Μια αιματηρή κι άκρως ενδιαφέρουσα ιστορία.
Πολιτισμός, κοινωνία, θρησκεία, ανθρωπολογία
Η ευρωπαϊκή σκέψη περί θρησκειών, Philippe Borgeaud (μτφρ. Μαρία Πατέρα, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης)
Ένα κλασικό ήδη βιβλίο για τις μονοθεϊστικές ή αποκαλυψιακές τρεις θρησκείες ιουδαϊσμό, χριστιανισμό και ισλαμισμό αλλά και για τις μη μονοθεϊστικές, όπως ο βουδισμός, ο ανιμισμός ή ο ινδουισμός, οι οποίες σύμφωνα με τον παγκοσμίου φήμης ομότιμο καθηγητή Ιστορίας των Θρησκειών δεν υπάρχουν καθ’ εαυτόν, αλλά όπως τα λόγια, τα αισθήματα και οι πράξεις των ανθρώπων που ανακηρύσσονται υπέρμαχοι ή πολέμιοί τους, τις παρουσιάζουν. Ο συγγραφέας αναλύει κυρίως την ευρωπαϊκή σκέψη περί θρησκειών, εξετάζει τους μύθους τους και τα ιδρυτικά τους κείμενα. Παίρνει τις αποστάσεις του απ’ αυτά, συγκαλύπτει τα παράδοξα και τα κενά τους και ενίοτε παίζει με όλα αυτά. Κυρίως όμως απολαμβάνει να μιλά για τις θρησκείες και κάνει και εμάς να το απολαμβάνουμε.
Η συνοδικότητα σε κρίση; – Κοινωνιολογική συγκριτική προσέγγιση, Χριστόφορος Ελ. Αρβανίτης (εκδ. Επίκεντρο)
Αυτή η μελέτη του Αναπληρωτή Καθηγητή Κοινωνιολογίας της θρησκείας και πολύ καλού συγγραφέα θέτει το δάκτυλο επί τον τύπο των ήλων. Πως μπορεί να αντέξει η Χριστιανική Εκκλησία τις επιθέσεις που δέχεται από την κοσμική συνείδηση; Να επιτεθεί σ’ αυτήν ή να προσαρμοστεί και ν’ ανοίξει διάλογο με αυτή; Η θρησκεία υποστηρίζει, συνεχίζοντας εδώ παλαιότερες εργασίες του, αποτελεί ανθρώπινο πολιτισμικό προϊόν και ως τέτοιο χρειάζεται μια βαθιά αναστοχαστική σκέψη που δεν θα αλλάζει τον χαρακτήρα της ριζικά, αλλά θα τον ανανεώνει πολύπλευρα. Γι’ αυτό το σκοπό εξετάζει τρία εκκλησιαστικά κείμενα, δύο της ορθόδοξης και ένα της καθολικής Εκκλησίας τα οποία διέπονται απ’ αυτό το ανανεωτικό πνεύμα για τη σχέση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας με την εκκλησιαστική συνοδικότητα. Εξαιρετική εργασία.
Ιστορία της άγνοιας, Peter Burke (μτφρ. Μενέλαος Αστερίου, εκδ. Πατάκη)
Ένα βιβλίο γραμμένο με ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο από τον ομότιμο καθηγητή Πολιτιστικής Ιστορίας και πολυγραφότατο συγγραφέα έργων σχετικά με τη θεωρία και την ιστορία της γνώσης. Εδώ ορίζει την άγνοια ως απουσία γνώσης και μελετά τις συνέπειες αυτής της απουσίας από το 1500 έως το 1800 στο γεωγραφικό χώρο της Ευρώπης. Μελετά τι καθορίζει την άγνοια, ποια εμπόδια κατά της γνώσης τίθενται και οδηγούν στην άγνοια, ποια η διαφορά του ψέματος και της παρανόησης από την άγνοια. Στο βεληνεκές της ανάλυσής του εμπίπτουν ερωτήματα όπως ποια άγνοια είναι συνειδητή και ποια ασυνείδητη, ποια γνήσια και ποια προσποιητή, ποια είναι η σχέση της με την επιστήμη και τη θρησκεία, πότε αυτή οδηγεί στη δεισιδαιμονία, πως αυτή κατασκευάζεται και ποιοι την προωθούν και ποιοι αντιστέκονται σ’ αυτήν. Σε μια περίοδο που στις ΗΠΑ κυβερνά καθαρά πλέον η άγνοια το βιβλίο γίνεται πολύ επίκαιρο και χρήσιμο.
Ισλάμ και ισλαμική σκέψη – Φιλοσοφία, μοντερνισμός, φιλελευθερισμός και οι εχθροί τους – Αναζητώντας τον Αβερρόη, Αλέξης Ηρακλείδης (εκδ. Θεμέλιο)
Ένα βιβλίο του πολυγραφότατου ομότιμου καθηγητή Διεθνών Σχέσεων που το είχε ανάγκη το ελληνικό κοινό, το οποίο όσον αφορά το τι είναι το Ισλάμ έχει υποστεί μεγάλη παραπληροφόρηση. Ο συγγραφέας υποστηρίζει πως υπάρχει και ένα μεταρρυθμιστικό Ισλάμ, όπως αυτό εκφράζεται από διανοητές ισλαμιστές που η γραφή και το πνεύμα τους βρίσκεται εντός του φιλελευθερισμού. Βεβαίως αυτός ο ισλαμικός μοντερνισμός δεν εκπροσωπεί το όλο Ισλάμ. Έχει αντιπάλους. Και αυτός είναι ο ισλαμικός φονταμενταλισμός. Τη σχέση και την αντιπαράθεση των «πολλών» ισλαμισμών μελετά αυτό το βιβλίο, αλλά και τους τρόπους που η Δύση εκλαμβάνει το Ισλάμ, η οποία και αυτή καλείται να γνωρίσει τον Αβερρόη και όχι μόνο τους τζιχαντιστές.
Ο πόλεμος από ανθρωπολογική σκοπιά – Η πολιτισμική διάσταση της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, Νίκος Γιαννίκας – Νίκος Σ. Μάλλιαρης (εκδ. Μάγμα)
Από τις λίγες εργασίες για τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία που γράφεται από αριστερή σκοπιά και δεν ψάχνει να ισοψηφήσει τα πράγματα με κάτι σαν «και εσείς που θέλατε να μπείτε στο ΝΑΤΟ;» ή «εσείς που έχετε ναζί υπερασπιστές» για να δικαιολογήσει την εισβολή, σαν κάτι άλλα βιβλία που κυκλοφόρησαν στη χώρα μας για το θέμα. Οι δυο συγγραφείς αποκαλύπτουν πως ναζί υπάρχουν, μόνο που αυτοί είναι στις συμπεριφορές του ρωσικού κράτους. Αυτό είναι ένα κλεπτοκρατικό σύστημα με τους ολιγάρχες του, το οργανωμένο έγκλημα και ένα δικτάτορα επικεφαλής που εισέβαλλε ωμά στην Ουκρανία όχι μόνο για να αναζητήσει «ζωτικό χώρο», αλλά και γιατί ο μεγαλορωσικός εθνικισμός του θεωρεί την Ουκρανία εγγενές κομμάτι της Μεγάλης Ρωσίας. Η ανθρωπολογική και πολιτισμική διάσταση αυτής της εισβολής ανασύρεται πίσω από το προπέτασμα καπνού που σηκώνουν οι διάφορες φιλοπουτινικές και «αριστερές» αναγνώσεις. Το συνιστώ ανεπιφύλακτα.
Σπάζοντας πράγματα στη δουλειά – Οι λουδίτες ήξεραν γιατί μισείς τη δουλειά σου, Gavin Mueller (μτφρ. Γιώργος Καλαμπόκας, Αντώνης Φάρας, εκδ. Εκτός Γραμμής)
Ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου είναι επίκουρος καθηγητής νέων μέσων και ψηφιακού πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ. Εδώ έχει ως αφετηρία το γεγονός του σπασίματος των μηχανών το 1811-1812 από τους λουδίτες, από το όνομα του πρωτοστάτη Νεντ Λουντ. Αυτό όμως δεν είναι ένα βιβλίο για τον λουδισμό, αν και ξεκινά με αυτόν. Είναι ένα βιβλίο για τις μορφές που σήμερα την εποχή του τεχνο-καπιταλισμού της επιτήρησης μπορεί να πάρει η ταξική πάλη. Ο λουδισμός ήταν μια πρακτική πολιτικής σύνθεσης ή με άλλα λόγια ένα μέσο για τη συγκρότηση της εργατικής τάξης. Ήταν μια ταξική εξέγερση. Υπ’ αυτήν την οπτική γωνία βλέπει και τις μετέπειτα αντιδράσεις στον φορντισμό αλλά και στον σημερινό τεχνοκαπιταλισμό και στη χρήση των νέων τεχνολογιών για ιδιωτικούς σκοπούς.
Η πατριαρχία – Η ιστορία της ανδρικής κυριαρχίας και η εξάπλωσή της, Angela Saini (επίμετρο: Μαρίνα Μαροπούλου, μτφρ. Φρόσω Ξένου, εκδ. Σάλτο)
Η ιστορία της ανδρικής κυριαρχίας και οι αντιστάσεις απέναντι σ’ αυτήν είναι το αντικείμενο αυτού του αποκαλυπτικού βιβλίου της Ινδοβρετανίδας συγγραφέα. Η πατριαρχία δεν είναι απλά ένας ιστορικός ή κοινωνιολογικός όρος, αλλά ο τρόπος με τον οποίο οι γυναίκες και τα κορίτσια σε όλο τον κόσμο και διαχρονικά από την αρχαιότητα έως στη νεωτερικότητα και τη σημερινή μετανεωτερικότητα τυγχάνουν άδικης και σκληρής μεταχείρισης. Η πολύ καλή συγγραφέας και δημοσιογράφος μελετά τις πηγές στο χρόνο και σ’ όλο τον κόσμο της πατριαρχίας και προτείνει ακτιβιστικές ενέργειες για τη μείωσή της. Εντυπωσιάζουν τα δεκάδες παραδείγματα που δίνει, σχεδόν με μυθιστορηματική γραφή, για να περιγράψει αυτό τον απαίσιο κόσμο της πατριαρχίας.
Σύνδεση – Η γυναικεία αναζήτηση της αγάπης, bell hooks (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο)
Η συγγραφέας και πανεπιστημιακή δάσκαλος Γκλόρια Γουίτκινς (το bell hooks ήταν ψευδώνυμο) εκπροσωπεί μια από τις κεντρικές φιγούρες της φεμινιστικής σκέψης. Αυτό εδώ είναι ένα από τα έργα της που συζητήθηκε πάρα πολύ και το σχολίασαν πολύ θετικά εκπρόσωποι του φεμινιστικού κινήματος. Η συγγραφέας υποστηρίζει με στέρεα επιχειρήματα πως η πατριαρχική κουλτούρα έχει πείσει τις γυναίκες πως το μείζον είναι να αξίζουν την αγάπη των άλλων. Αυτή όμως δείχνει πως η αγάπη δεν είναι υποχρέωση τους, αλλά δικαίωμα τους. Το μείζον είναι οι ίδιες ν’ αγαπούν αυτό που είναι, γιατί αυτό είναι. Περιγράφει έτσι τις διάφορες μορφές αγάπης που αμφισβητούν ακριβώς την πατριαρχική κουλτούρα. Δεν έχουμε ένα βιβλίο αυτοβοήθειας, έχουμε ένα βιβλίο που δεν φοβάται να είναι ριζοσπαστικά φεμινιστικό. Εξ ου και τα πυρά που δέχθηκε από το αντι-woke κίνημα.
Πολιτική του Πολιτισμού, Μυρσίνη Ζορμπά (επιμέλεια: Αντώνης Λιάκος, εκδ. Πόλις)
Βιβλίο που πρωτοεκδόθηκε το 2014 και έκτοτε γνώρισε πολλές επανεκδόσεις. Αυτή εδώ η επανέκδοση περιέχει και τα κείμενα για τον πολιτισμό την περίοδο της κρίσης, τα οποία επεξεργαζόταν η αείμνηστη Μυρσίνη και ανέσυρε από τον υπολογιστή της ο σύντροφός της Αντώνης Λιάκος. Στόχος του βιβλίου είναι η ανάλυση των παραμέτρων που συνθέτουν τη σχέση του πολιτισμού και της κουλτούρας με την πολιτική και τον πολιτισμό τόσο στην Ευρώπη όσο και στον ελλαδικό χώρο. Παράμετροι που αφορούν το ποιες πολιτισμικές πολιτικές εφαρμόστηκαν στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το τι είναι η πολιτισμική πολιτική στο δημόσιο χώρο και ποιο μπορεί να είναι ένα αριστερό κυβερνητικό σχέδιο γι’ αυτήν, το πώς τα παραπάνω εφαρμόστηκαν ή δεν εφαρμόστηκαν στην ελληνική δημόσια πολιτική και ποιες ήταν οι βαθύτερες αλλαγές που παρουσιάστηκαν στο χώρο του πολιτισμού τις δυο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα.
Κοινωνία και λογοτεχνία
Λογοτεχνία και Επανάσταση, Ζοζέφ Αντράς – Καουτάρ Αρσί (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, Εκδόσεις Εικοστού Πρώτου)
Οι δυο συγγραφείς συζητούν μεταξύ τους για τα βιβλία και τη σχέση τους με τον κόσμο. Αντίθετα με τις ιδεολογίες του συρμού που χωρίζουν τους συγγραφείς σε στρατευμένους και μη, αυτοί θεωρούν κάθε συγγραφέα στρατευμένο, είτε θέλει να αλλάξει τον κόσμο είτε τον αφήνει αδιάφορο πως αυτός είναι είτε και να διατηρηθεί όπως είναι. Μαθαίνουμε όχι μόνο τι διαβάζουν αλλά και γιατί το διαβάζουν, αλλά και γιατί οι ίδιοι είναι στρατευμένοι με την Αριστερά, όπως οι ίδιοι την ορίζουν. Απορρίπτουν κάθε είδους φυλετισμό και κοινωνικές διακρίσεις. Είναι επίσης σαφέστατα απορριπτικοί και του μοντέλου της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Θέτουν θέματα που προκαλούν το διάλογο.
Ο Ντοστογιέφσκι και το πολιτικό κακό – Ο Μεγάλος Ιεροεξεταστής, ο εγωισμός, το αυτεξούσιο, Ανδρέας Πανταζόπουλος (εκδ. Επίκεντρο)
Ο Αναπληρωτής Καθηγητής στο ΑΠΘ και συγγραφέας, με απόλυτη επιστημονική επάρκεια και με γλαφυρή γλώσσα, αναλύει το έργο του Ντοστογιέφσκι αναζητώντας σ’ αυτό το πολιτικό κακό. Απαντά σε σοβαρά ερωτήματα που προκύπτουν απ’ αυτό το έργο και ιδίως στις σελίδες του Ιεροεξεταστή από τους Αδελφούς Καραμαζόφ, όπως το πώς ο μεγάλος μυθιστοριογράφος αναδεικνύει το πρόβλημα της ετερόνομης λαϊκίστικης εξουσίας από τη σκοπιά της χριστιανό-ορθόδοξης πνευματικής παράδοσης σε αντίθεση με τη δυτικό- ρωμαιοκαθολική παράδοση. Ο συγγραφέας δείχνει μέσα από πια μονοπάτια αυτή η χριστιανό-ορθόδοξη πνευματική παράδοση επιχείρησε βίαια να υποκαταστήσει τη θεϊκή κυριαρχία με την ανθρώπινη μεταβαίνοντας από τον θεάνθρωπο στον ανθρωποθεό. Στην ουσία ο συγγραφέας εδώ αναζητεί τα στοιχεία μιας ορθόδοξης θεολογίας του πολιτικού.
Υπέροχα μαργαριτάρια του ύπνου και του βίου μου, Βασίλης Νικολαΐδης (εκδ. Θύραθεν)
Ένα στην κυριολεξία κινηματογραφικής γραφής βιβλίο, όπου διαφορετικά «στιγμιότυπα» της ιστορίας ολοκληρώνουν ένα φιλμ, στο οποίο η ιστορία παίζει παιγνίδια και περιγελά τον ίδιο της τον εαυτό, σατιρίζει και αυτοσατιρίζεται, οικτίρει και αυτοοικτίρεται. Και το υλικό γι’ όλα αυτά τα κάδρα το δίνουν ετερόκλητα γεγονότα όπως ένα δικαστικό θρίλερ μέσα στον πόλεμο της Αλγερίας, η θάλασσα της Θεσσαλονίκης του 19ου αιώνα κι ένα κορίτσι χωρίς ταυτότητα, η φωνή της Τζόαν Μπαέζ, η Κωνσταντινούπολη των Κομνηνών, ένα χαμένο από γκάφα του κυβερνήτη του υποβρύχιο, οι φαντασιώσεις του ανθυποπλοιάρχου Ίαν Φλέμινγκ, η κορσικάνικη μαφία της Μασσαλίας, ο Χρόνης Μίσσιος για τον Μίκη. Και πολλά άλλα διασκεδαστικά και συνάμα λυπηρά γεγονότα, δοσμένα με πολύ χιούμορ και περίσκεψη.
Επιστήμη, οικονομία
Ο βομβιστής και ο στρατηγός – Ιστορώντας την κβαντική επανάσταση 1900-2025, Στέφανος Τραχανάς (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης)
Ο εξαιρετικός καθηγητής Φυσικής και ειδικός στην κβαντομηχανική για μια ακόμη φορά ιστορεί τα γεγονότα και τους παράγοντες που οδήγησαν στην κβαντική επανάσταση. Ποιο σωστά εδώ μιλάμε όχι για ένα βομβιστή και ένα στρατηγό αυτής της επανάστασης, αλλά για πολλούς βομβιστές και στρατηγούς και αλληλομετάθεση ρόλων. Στρατηγός ήταν ο Αϊνστάιν που ήταν καχύποπτος απέναντι της, αλλά ο διάλογος μαζί του την έθρεψε και δεν την ανέτρεψε. Βομβιστής ήταν ο Νιλς Μπορ που την ξεκίνησε, αλλά κάποια στιγμή έγινε και ο στρατηγός της ή ο μέντορας της αμέσως επόμενης γενιάς φυσικών – Χάιζενμπεργκ, Πάουλι, Ντιράκ- που εμβάθυναν τις πρώτες επιτυχίες αυτής της επανάστασης. Με γλαφυρό αλλά και συνάμα χωρίς καμία υποχώρηση από τον επιστημονικό και τον ορθό λόγο περιγράφεται μια επανάσταση που νίκησε και η οποία ακόμη δεν έχει τελειώσει.
Οι μεταμορφώσεις της γης – Κλίμα, Οικολογία και Ιστορία, Peter Frankopan (μτφρ. Νίκος Λίγγρης, εκδ. Αλεξάνδρεια)
Επιβλητικό βιβλίο για το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής στο βάθος του χρόνου από τον εξαιρετικό και πασίγνωστο καθηγητή Παγκόσμιας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και συγγραφέα των Δρόμων του μεταξιού. Η κλιματική αλλαγή είναι στο επίκεντρο των προβληματισμών επιστημόνων, πολιτικών και δραστήριων πολιτών τα τελευταία χρόνια, αλλά δεν αποτελεί νέο φαινόμενο. Η έντασή του έχει αλλάξει, αλλά ο συγγραφέας καταδεικνύει το πώς η εκμετάλλευση της γης απέφερε πάντα μεγάλα κέρδη με ανυπολόγιστες, όμως, ζημιές για τη φύση και το περιβάλλον. Ένα βιβλίο που αποδεικνύει με πλήθος στοιχείων αντλημένων από ιστορικές πηγές και επιστημονικές αναφορές πως φιλοξενούμαστε σ’ αυτή τη γη και δεν την φιλοξενούμε.
Μικροί γίγαντες – Οδηγός Επιτυχίας για τις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις, Ευστάθιος Λιακόπουλος (εκδ. Key Books)
Τι είναι τελικά οι Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις; Ραχοκοκαλιά της οικονομίας ή μεγάλο εμπόδιο στη συσσώρευση πλούτου, όπως υποστηρίζουν πολλοί; Αυτό το βιβλίο του κοινωνιολόγου, ειδικού στη Διοίκηση Επιχειρήσεων και συγγραφέα μας εισαγάγει στον κόσμο των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι ΜμΕ, αλλά και στην προστιθέμενη αξία που αυτές δίνουν στην ελληνική οικονομία. συνδυάζοντας δοκιμασμένες στρατηγικές, εργαλεία και πραγματικά παραδείγματα. Τα κλειδιά της ανάλυσής του ανοίγουν τις πόρτες της χρηματοδότησης και ανάπτυξης τους, την ηγεσία και τη στρατηγική τους, τη δικτύωση και τις συνεργασίες καθώς και την τεχνολογία και τις καινοτομίες που οφείλουν να ακολουθούν για να επιβιώσουν και να αναπτυχθούν σ’ ένα δύσκολο γι’ αυτές περιβάλλον.
Πολιτική, γεωγραφία, γεωπολιτική
Η κρίση του δημοκρατικού καπιταλισμού, Martin Wolf (μτφρ. Κωστής Πανσέληνος, εκδ. Αλεξάνδρεια)
Ένα σημαντικό βιβλίο οικονομικής και πολιτικής ανάλυσης από τον πολύ γνωστό, μόνιμο σχολιαστή οικονομικών θεμάτων στους Financial Times. Αυτός εδώ γράφει για τη δίδυμη απειλή κατά της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Αυτή συνίσταται σε δύο τάσεις που αναπτύσσονται κατά τον 21ο αιώνα στο πλαίσιο του απειλούμενου δημοκρατικού καπιταλισμού. Από τη μια έχουμε την άνοδο των πλουτοκρατών και τη μετάβαση σ’ έναν αρπακτικό καπιταλισμό και από την άλλη την άνοδο δημαγωγών πολιτικών που συγχέουν τον πλούτο με τη δημοκρατία. Οι παλιές ισορροπίες έχουν διαρραγεί και η οικονομία δεν εγγυάται πλέον την παλιά ασφάλεια που προσέφερε σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα, τα οποία πλέον εύκολα πείθονται από τη δημαγωγία του λαϊκισμού και του αυταρχισμού. Ο δημοκρατικός καπιταλισμός κινδυνεύει άμεσα και οι λύσεις καθόλου δεν είναι εύκολες.
Τι πρέπει να αλλάξει στο Σύνταγμα; – 40 ερωτήσεις και απαντήσεις για τη νέα συνταγματική αναθεώρηση, Ξενοφών Κοντιάδης (Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου)
Στις 25 Νοεμβρίου 2024 συμπληρώθηκαν πέντε χρόνια από την προηγούμενη συνταγματική αναθεώρηση. Ο συγγραφέας και καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου θεωρεί πως μια καινοτόμος αναθεώρηση θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί, υπό την προϋπόθεση πως το πολιτικό σύστημα θα δεσμευόταν σε μια σοβαρή συναινετική προσπάθεια. Τι όμως θα έπρεπε να αφορά αυτή η αναθεώρηση; Ο συγγραφέας απαντά σε 40 ερωτήσεις που ο ίδιος θέτει και οι οποίες εκτείνονται σε ένα απίστευτα μεγάλο φάσμα θεμάτων που κατά καιρούς έχουν απασχολήσει την επιστημονική κοινότητα. Ερωτήματα διαχρονικώς επίκαιρα όπως οι αρμοδιότητες του Προέδρου και αν αυτές πρέπει να αυξηθούν, μέχρι το αν η χώρα χρειάζεται Συνταγματικό Δικαστήριο, είναι ενδεικτικά των προβληματισμών που αναπτύσσονται σ’ αυτό το εξαιρετικό βιβλίο.
Για την Παλαιστίνη, Noam Chomsky, Ilan Pappe (εισαγωγή: Σωτήρης Λίβας, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης, εκδ. Σάλτο)
Οι δυο διανοούμενοι και ακτιβιστές εδώ συγκεντρώνουν τα πυρά τους κατά των μύθων του Ισραήλ ως δημοκρατικής κοιτίδας στη Μέση Ανατολή. Οι δυο τους υποστηρίζουν πως το Ισραήλ είναι ένας εποικιστικού χαρακτήρα κρατικός σιωνισμός, γεγονός που εμποδίζει οποιαδήποτε λύση. Είτε αυτή των δυο κρατών είτε αυτή ενός ομοσπονδιακού ενιαίου κράτους. Κατά τους δυο το Ισραήλ θυμίζει σε πολλά το απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής και απορρίπτουν ως ανυπόστατη την κριτική που βαπτίζει ως αντισημιτισμό κάθε κριτική στις πολιτικές διαχωρισμού του Ισραήλ. Μελετούν όμως με μεγάλη προσοχή και σεβασμό και τις αντιδράσεις σ’ όλα αυτά τη δημοκρατικής ισραηλινής κοινότητας.
Φιλοσοφία, πολιτική
Άγγελοι & σκακιστές – Ο Μπόρχες, ο Χάιζενμπεργκ, ο Καντ και η θεμελιώδης φύση της πραγματικότητας, William Egginton (μτφρ. Πέτρος Γεωργίου, εκδ. Πατάκη)
Ένας ποιητής ο Μπόρχες, ένας φυσικός ο Χάιζενμπεργκ και ένας φιλόσοφος ο Καντ καταπολεμούν τις κοινές προκαταλήψεις, ο καθένας από το «πόστο» του, την ποίηση, την επιστήμη και τη φιλοσοφία. Όταν ήταν νεαρός ο Αργεντίνος ποιητής Χόρχε Λουίς Μπόρχες χώρισε με την κοπέλα που αγαπούσε, αυτό τον κλόνισε ψυχολογικά, αλλά και τον βοήθησε να συνειδητοποιήσει πως ο έρωτας συνδέεται τόσο με την απώλεια όσο και με τη δημιουργία. Ο Γερμανός φυσικός Βέρνερ Χάιζενμπεργκ στη μάχη που έδινε κατά του των επιστημονικών «αυθεντιών» περί τον κβαντικό κόσμο κατανόησε πως μια πλήρης και απόλυτα ορθή περιγραφή της πραγματικότητας είναι εντελώς ανέφικτη. Ο Πρώσος φιλόσοφος Ιμμάνουελ Καντ στη δική του μάχη για το τι μπορεί ο νους να κατανοήσει και τι όχι κατέληξε στο συμπέρασμα πως ο ανθρώπινος νους έχει θεμελιώδη όρια και ότι χάρη σε αυτά μεγαλουργούμε, αλλά και σφάλλουμε. Αυτά αποτελούν τον καμβά αυτού εδώ του εξαιρετικά πλούσιου σε ιδέες βιβλίου του γνωστού φιλόσοφου και καθηγητή Ανθρωπιστικών Σπουδών.
Φυσική Μοναδολογία, Immanuel Kant (μτφρ. εισαγωγή, σχόλια: Στέφανος Γκαδρής, εκδ. Ροές)
Ο μεγάλος Γερμανός φιλόσοφος εδώ κάνει τα πρώτα του βήματα προς τη διαμόρφωση των τριών Κριτικών του. Είναι όμως ακόμη πολύ νωρίς και προς το παρόν επιχειρεί να απαντήσει στα ερωτήματα που είχαν θέσει ο Λάιμπνιτς και ο Βολφ. Τον απασχολεί το πως μπορεί να συγκεραστεί η μεταφυσική με τη γεωμετρία, αφού η πρώτη απορρίπτει κατηγορηματικά το ότι ο χώρος είναι απείρως διαιρετός, ενώ η δεύτερη το αποδέχεται. Εδώ για να ισορροπήσει αυτές τις διαφορές προσφεύγει στη Μοναδολογία σύμφωνα με την οποία η κάθε μονάδα καταλαμβάνει έναν ορισμένο χώρο χάρη στη σφαίρα δραστηριότητάς της, χωρίς να χάνει την απλότητά της. Πολύ σημαντική πραγματεία στην πορεία συγκρότησης του μεταγενέστερου κριτικού λόγου.
Περί του θεμελίου της Ηθικής, Arthur Schopenhauer (μτφρ. εισαγωγή, σχόλια: Βάλια Κακοσίμου, εκδ. Ροές)
Ο σημαντικός φιλόσοφος του 19ου αιώνα μέσω της άσκησης κριτικής στο καντιανό έργο επιχειρεί να συγκροτήσει μια ηθική στηριγμένη όχι στον ορθό λόγο, αλλά στο αίσθημα της συμπόνιας. Η συμπόνια, κατ’ αυτόν και όχι ο ψυχρός λόγος, αποτελεί το κίνητρο των ανθρώπινων πράξεων που διαφέρουν τόσο από τον εγωισμό, όσο και από την κακία. Αυτός επιμένει στην αρετή της δικαιοσύνης και της φιλανθρωπίας, απορρίπτοντας κάθε είδους μισανθρωπισμό. Εδώ όμως πρωτεύουσα θέση καταλαμβάνει η αντιατομικιστική θέση του φιλόσοφου, σύμφωνα με την οποία όλα τα όντα έχουν την ίδια φύση παρά τις φαινομενικές διαφορές τους. Με λόγο ιδιαιτέρως εύληπτο ο φιλόσοφος απαντά σε θεμελιώδη φιλοσοφικά και ηθικά ερωτήματα.
Δοκίμια φιλοσοφίας της θρησκείας, Χαράλαμπος Βέντης (εκδ. Εκκρεμές)
Ο φωτεινός θεολόγος και αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας της Θρησκείας συμπεριέλαβε σ’ αυτό το βιβλίο πέντε διαφωτιστικά- με την κυριολεκτική σημασία της λέξης- κείμενα πολεμικής ενάντια σε δυο αντιπάλους του ψύχραιμου και νηφάλιου λόγου για το θρησκευτικό φαινόμενο. Αυτοί οι αντίπαλοι είναι αφενός οι φονταμενταλιστές της θρησκείας αλλά και οι ρηχοί λαϊκιστές της ισοπεδωτικής κριτικής κατά της πίστης των καθημερινών ανθρώπων. Σκοπός του να καταδείξει τη συμβατότητα της πίστης με την κριτική σκέψη. Ομολογουμένως δύσκολο έργο το οποίο φέρει σε πέρας με τις καλύτερες προθέσεις. Μαθήματα σύγχρονου θεολογικού ουμανισμού από τα οποία κανείς και καμία δεν θα χάσει.
Τα συναισθήματα – Σχεδίασμα μιας θεωρίας, Ζαν Πωλ Σαρτρ (εισαγωγή, μτφρ. Αντώνης Χατζημωυσής, εκδ. Δώμα)
Όχι τόσο γνωστό, αλλά σημαντικό έργο του μεγάλου φιλόσοφου και συγγραφέα της λογοτεχνικής «Ναυτίας». Σ’ αυτήν, μια φιλοσοφική νουβέλα, εκθέτει τις αντιλήψεις του για τον κόσμο των συναισθημάτων, εδώ μετατρέπει αυτό το έργο σε σχεδίασμα μιας θεωρίας για τα συναισθήματα. Οι θυμικές ή συναισθηματικές μας καταστάσεις, όπως η πλήξη, ο θυμός, η ζήλεια εμφανίζονται ως ψυχικά αντικείμενα που αναλογούν σε παρελθούσες νοητικές ή σωματικές δραστηριότητες. Από τη σκοπιά της φαινομενολογίας ασκεί κριτική στις αντιλήψεις που διαχωρίζουν τις ψυχικές από τις νοητικές και σωματικές δραστηριότητες. Αντιλήψεις που οδηγούσαν στην υποτίμηση ή στην υπερτίμηση του κόσμου των συναισθημάτων. Σημαντικό έργο στη μελέτη του συναισθήματος και στη φιλοσοφική θεμελίωση της ψυχολογίας
Ο χώρος των λέξεων – Από τον Mallarmé στον Broodthaers, Jacques Rancière (εισαγωγή, μτφρ. επίμετρο: Θωμάς Συμεωνίδης εκδ. Στερέωμα)
Με το γνωστό μοντερνιστικό του ύφος ο ομότιμος καθηγητής στο Paris II και φιλόσοφος έκανε μια ομιλία το 2004 με αφορμή μια λογοτεχνική έκθεση που είχε πραγματοποιηθεί το 1969. Τότε ο Βέλγος καλλιτέχνης Μαρσέλ Μπρουνταέρς είχε προτείνει μια άλλη ανάγνωση του ποιήματος «Μια ζαριά ποτέ δεν θα καταργήσει το τυχαίο» του Στεφάν Μαλλαρμέ. Ο καλλιτέχνης παρουσίασε σε δώδεκα πλάκες, όσες και οι διπλές σελίδες του ποιήματος του Μαλλαρμέ, όπου στη θέση του κειμένου υπήρχαν μαύρες μπάρες. Με αφορμή αυτή την μείξη των τεχνών ο φιλόσοφος επιχείρησε να αναδείξει πώς στον μοντερνισμό «διαπλέκονται» οι λέξεις (γραφή) και ο χώρος με προεκτάσεις στην αισθητική και την πολιτική. Για τον φιλόσοφο υπάρχουν δυο μεγάλες μορφές τέχνης. Η τέχνη που κατασκευάζει μορφές του κοινού χώρου και η τέχνη που αποκηρύσσει τις ουτοπικές της πηγές για να διεισδύσει στις μορφές της αλλοτριωμένης ζωής.
Μια νέα μεταβολή δομής της δημόσιας σφαίρας και η διαβουλευτική πολιτική, Jürgen Habermas (μτφρ. Φανή Παραφόρου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης)
Αναθεωρημένη και αναπροσαρμοσμένη πρόσφατη έκδοση (2022) του πρώτου βιβλίου του μεγάλου Γερμανού φιλόσοφου που είχε τον τίτλο «Αλλαγή δομής της δημοσιότητας» και εκδόθηκε το 1962. Τα πορίσματα όμως αυτού του βιβλίου, αν και έχουν αλλάξει σχεδόν τα πάντα στη δημόσια σφαίρα και στα εργαλεία της επικοινωνίας, εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να έχουν μεγάλη αξία σε ευρύ φάσμα ερευνών στις ιστορικές και κοινωνικές επιστήμες. Κομβικό σημείο των απόψεών του είναι η θέση ότι οι νέες μορφές επικοινωνίας πλήττουν την αυτοαντίληψη της πολιτικής κοινής γνώμης ως τέτοιας. Στο βιβλίο έχει προστεθεί μια συνέντευξη που δόθηκε το 2018 και ένα ακόμη δοκίμιο, όπου εκεί ο φιλόσοφος επαναπροσδιορίζει την έννοια της διαβουλευτικής δημοκρατίας, τις ενστάσεις και τις παρανοήσεις του όρου από τότε που ο ίδιος τον εισήγαγε στον δημόσιο διάλογο.
Αρχές Παιδείας, Μιχαήλ Μπακούνιν (πρόλογος – επιμέλεια: Ήρκος Ρ. Αποστολίδης, εισαγωγή – μτφρ. – σχόλια: Γιάννης Μπαρτσώκας, εκδ. Gutenberg)
Ο μεγάλος αναρχικός απευθύνει εδώ ένα κήρυγμα υπέρ της σημασίας της ισότιμης γι’ όλους παιδείας στον αγώνα για την κοινωνική απελευθέρωση και την ατομική χειραφέτηση. Γι’ αυτόν, σε αντίθεση με τον Μαρξ που δεν έδινε μεγάλη σημασία, η διάδοση της παιδεία σ’ όλους είναι η σημαντικότερη επανάσταση. Ο αναρχισμός χωριζόταν σε δύο ρεύματα. Για το πρώτο η διάδοση της παιδείας σ’ όλο τον λαό και όχι η αστική παιδεία και επιστήμη είναι ο κεντρικός μοχλός κάθε επαναστατικής αλλαγής. Η αλλαγή του ανθρώπου προηγείται της επανάστασης. Γι’ αυτό και χρειάζεται «εκπαίδευση γενική, ίση για όλους», «μόρφωση και εκπαίδευση απολύτως ισότιμες». Για το δεύτερο ρεύμα η επανάσταση προηγείται. Με άλλα λόγια εδώ τίθεται το δίλημμα της προτεραιότητας των φυσικών ή των πολιτικών νόμων, της ηθικής ή της πολιτικής. Και ο μεγάλος αναρχικός σαφώς τίθεται με τα πρώτα μέρη αυτών των διλημμάτων.
Μανιφέστο για μια βιώσιμη κοινωνία – Στάσιμες οικονομίες–ασταθής πολιτική, Ευκλείδης Τσακαλώτος (εκδ. Πόλις)
Αυτό το βιβλίο του Έλληνα καθηγητή Οικονομικών στο Κεντ ασκεί κριτική στην απλοποιημένη άποψη που θέλει η αντιμετώπιση της ανόδου της Ακροδεξιάς να βρίσκεται στις λύσεις στα καθημερινά προγράμματα, στην έλλειψη προγραμματικών προτάσεων δηλαδή εκ μέρους της Αριστεράς. Αν και δεν αρνείται την ανάγκη ενός προγραμματικού πλαισίου, τονίζει πως η μεγάλη απουσία εντοπίζεται στην έλλειψη ενός κεντρικού αφηγήματος, ενός οράματος για την κοινωνία και το κοινωνικό μοντέλο που προτείνει η Αριστερά. Και αναζητεί την απάντηση στα προβλήματα που γεννούν οι ανισότητες, η κλιματική κρίση και η εφαρμογή των νέων τεχνολογιών. Το κεφάλαιο «Εκπροσωπήσεις» το έχει συγγράψει με τον Χριστόφορο Παπαδόπουλο.
Αόρατες γραμμές – Τα αθέατα σύνορα που διαμορφώνουν τον κόσμο μας, Maxim Samson (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Μεταίχμιο)
Σύνορα δεν είναι μόνο οι γραμμές, τα τείχη, οι ωκεανοί, οι οροσειρές, οι γλώσσες και το κλίμα που χωρίζουν τα κράτη μεταξύ τους, ισχυρίζεται ο γεωγράφος εκπαιδευτικός και συγγραφέας αυτού του γεμάτο προκλήσεις για τη σκέψη μας βιβλίου. Ο συγγραφέας αξιοποιεί χάρτες, στοιχεία, σχετική βιβλιογραφία και με γλαφυρή γραφή μιλά για τριάντα περιπτώσεις ορίων που ξεφεύγουν αυτών που γνωρίζουμε για το τι είναι σύνορα. Οι χούλιγκαν του Μπουένος Άιρες, οι συμμορίες τους Λος Άντζελες, η Ζώνη της Ελονοσίας στην υποσαχάρια Αφρική, η ποιότητα του αέρα στην Κίνα, η ζώνη του αποκλεισμού στο Τσερνόμπιλ, οι περιοχές στις οποίες αναπτύσσονται γλώσσες απέναντι στην κυρίαρχη γλώσσα είναι λίγα από τα παραδείγματα αυτών των «αόρατων γραμμών».
Φιλοσοφία, ψυχολογία
Εμείς που παλεύουμε με τον Θεό – Ο Θεός ξαναγεννήθηκε, Jordan B. Peterson (Μτφρ. Χρήστος Παλλάς, εκδ. Key Books)
Ο Καναδός ψυχολόγος και συγγραφέας διαβάζει ξανά τη Βίβλο (τον Αδάμ και την Εύα, τον Κάιν και τον Άβελ, τον Νώε, τον Πύργο της Βαβέλ, τον Αβραάμ, τον Μωυσή και τον Ιωνά) φορώντας γυαλιά του νεωτερικού κόσμου και αναζητεί εδώ την αναγέννηση του Θεού ή πιο σωστά τον μετασχηματισμό της αντίληψής μας γι’ Αυτόν. Με ιδιαιτέρως γλαφυρή γλώσσα και συναρπαστικές παραβολές μάς μιλά για το πώς η Βίβλος μπορεί να χρησιμεύσει ως εργαλείο ερμηνείας του σύγχρονου κόσμου. Οι βιβλικές ιστορίες αποτελούν το επιστημονικό, φιλοσοφικό και ψυχολογικό υλικό του για να δώσει ένα τόνο αισιοδοξίας για το σήμερα.
Να έχεις ή να είσαι;, Erich Fromm (μτφρ. Ουρανία Τουτουντζή, εκδ. Διόπτρα)
Το κλασικό έργο κριτικής στη λογική του καπιταλισμού από τον μεγάλο φιλόσοφο, κοινωνιολόγο και ψυχολόγο-ψυχαναλυτή Γερμανό συγγραφέα. Στον καπιταλισμό συγκρούονται δυο αντίθετες κοσμοθεωρίες. Η μια εστιάζει στην κατοχή πραγμάτων και ανθρώπων και η άλλη στο να είσαι άνθρωπος με πλούσιες προσωπικές σχέσεις. Η πρώτη στηρίζεται στον εγωιστικό άνθρωπο που ζει μόνο για να κατέχει και «πεθαίνει» όταν χάνει αυτά που έχει και η άλλη στον αλτρουιστή, ανεξάρτητο, ελεύθερο άνθρωπο της αγάπης. Ο μεγάλος διανοούμενος αναλύει λεπτομέρειες αυτών των δυο θεμελιακών τρόπων ζωής και σκέψης, περιγράφει το ρόλο των θρησκειών και εξετάζει το τι πρέπει ν’ αλλάξει στον Άνθρωπο για να οδηγηθούμε σ’ αυτό που ο ίδιος ονόμαζε Νέο Άνθρωπο. Απολαυστικό και συνάμα προκλητικό
Αυτοβιογραφίες, πρόσωπα
Ερνέστος Ρενάν (1823-1892) «Ένας ασύγκριτος άνθρωπος» – Διακόσια χρόνια από τη γέννησή του, Λάμπρος Βαρελάς, Έφη Γαζή, Σταύρος Ζουμπουλάκης (Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος)
Τρεις ομιλίες για τον μεγάλο διανοητή σε εκδήλωση της Εθνικής Βιβλιοθήκης, στις οποίες αναλύονται διαφορετικές πτυχές της ζωής και του έργου του. Ο Λάμπρος Βαρελάς εξετάζει την αντιφατική – κυρίως από τους εχθρούς του- πρόσληψη του έργου του στην κινούμενη μεταξύ αρχαιολατρίας και βυζαντινολατρίας Ελλάδα. Η Έφη Γαζή αναλύει τις αντιλήψεις του για το έθνος, ειδικά την εκ μέρους του απόρριψη της ιδέας του έθνους ως μια αντικειμενική υπόσταση, αλλά ως μια οργανωμένη συναίνεση. Και ο Σταύρος Ζουμπουλάκης μας θυμίζει γιατί «ο βίος του Ιησού», ειδικά η απόρριψη των θαυμάτων και η «θεοπνευστία» των Ευαγγελίων προκάλεσαν τότε τόσες μεγάλες αντιδράσεις, ενώ σήμερα δεν «προκαλεί κανέναν».
Ελπίδα – Η αυτοβιογραφία, Πάπας Φραγκίσκος, Κάρλο Μούσο (μτφρ. Άννα Παπασταύρου, εκδ. Gutenberg)
Ο Πάπας Φραγκίσκος αυτοβιογραφείται (ή μήπως εξομολογείται;) στον δημοσιογράφο και συγγραφέα Κάρλο Μούσο. Μια αυτοβιογραφία-εξομολόγηση με συναίσθημα, πάθος, άφθονο χιούμορ και απεριόριστη αγάπη γι’ όλα τα ανθρώπινα. Μέσα από τις γραμμές αυτού του βιβλίου μάς αποκαλύπτεται ένας προοδευτικός άνθρωπος που δεν επαναπαύτηκε στις δόξες του αξιώματός του, αλλά θέλησε και αγωνίστηκε ν’ αλλάξει τόσο την Καθολική Εκκλησία στην οποία ηγείτο, όσο και τον κόσμο ολόκληρο προς την κατεύθυνση της συμπερίληψης όλων ανεξαρτήτως θρησκείας, φύλου, ταυτοτήτων. Ο Πάπας Φραγκίσκος εδώ δείχνει γιατί θεώρησε ότι πρωτεύον στοιχείο τη πολιτικής του στο Βατικανό, έπρεπε να είναι η καταδίκη της φτώχειας και των ανισοτήτων και όχι ο υποκριτικός λόγος των ισχυρών ελίτ για τους φτωχούς.
