Τι διαβάζουμε τώρα; 12 «μικρά» βιβλία για τον Αύγουστο

Εύχρηστα, πρακτικά, συνήθως πιο οικονομικά, τα μικρά βιβλία είναι διαχρονικά αγαπημένα του αναγνωστικού κοινού. Ειδικά στην καρδιά του καλοκαιριού, τα δώδεκα μικρά βιβλία που προτείνουμε, μικρότερα των 120 σελίδων καθαρού κειμένου, προσφέρονται για ολιγοήμερες εξορμήσεις ή σύντομες αναγνώσεις ανάμεσα σε βουτιές.

Παραδοσιακές μικρές σειρές

Εκτός από το αναγνωστικό κοινό, τα μικρά τα αγαπούν και πολλοί εκδοτικοί οίκοι και τα επιλέγουν συχνά ανάμεσα σε άλλους τίτλους, προσθέτοντας στον κατάλογό τους και πιο ευκολοδιάβαστες επιλογές. Κάποιοι μετέτρεψαν το μέγεθος του βιβλίου σε ιδέα για εκδοτική σειρά. Μία από τις μακροβιότερες σειρές μικρών βιβλίων είναι ο «Άτακτος Λαγός» των εκδόσεων Άγρα, που κυκλοφορούσε τα έτη 1997-2000 σε δεμένα άκοπα φυλλάδια και από το 2009 κι έπειτα κυκλοφορούν με τη μορφή τομιδίων στη σειρά «Άτακτος Λαγός- Σειρά Β». Τα μικρά βιβλιαράκια διατηρούν μια τυπογραφική πρωτοτυπία ως προς το χρώμα των σελίδων τους (πορτοκαλί, λάιμ, ματζέντα, γραφίτης, κ.ο.κ.). Στην τελευταία σελίδα τους διαβάζουμε ότι πρόκειται για «σειρά με διαλεχτά μικρά κείμενα προς τέρψη και ικανοποίηση των φίλων και των βιβλιόφιλων αναγνωστών».

Εξίσου παλιά είναι και η σειρά «microMEGA» των εκδόσεων Ροές με υπεύθυνο τον Αλέξανδρο Βέλιο. Η σειρά ξεκίνησε με δοκίμια, με το χαρακτηριστικό μπεζ εξώφυλλο ανακυκλωμένου χαρτιού και έπειτα προστέθηκε η υπο-σειρά «microMega–Λογοτεχνία», με τα λευκά, μίνιμαλ εξώφυλλα. Επίσης, ξεχωρίζει στη λογοτεχνία η «Μικρή Βιβλιοθήκη» των εκδόσεων Κέλευθος, η «Μικρή Στίξις» των εκδόσεων Στίξις και τα «Μικρά γοτθικά» από τις εκδόσεις Ars Nocturna, ενώ στον χώρο του δοκιμίου διακρίνεται ο «Μικρόκοσμος» των εκδόσεων Πλέθρον και η σειρά «Minima» του ΜΙΕΤ. Επίσης, κυκλοφορούν τα «Επίλεκτα» των εκδόσεων Οξύ, οι οποίες φέτος εισήγαγαν και τη σειρά «Απνευστί», στο ίδιο πνεύμα.

Τρεις νέες μικρές σειρές

Πρόσφατα, ξεχώρισαν τρεις νέες σειρές βιβλίων που μετρούν ήδη από τρεις τίτλους η κάθε μία και αποτέλεσαν, εν μέρει, και την αφορμή γι’ αυτό το άρθρο. Πρώτη έκαναν την εμφάνισή τους πέρσι το φθινόπωρο οι «Αστερισμοί» των εκδ. Στερέωμα, οι οποίοι συστήνουν σημαντικά κείμενα, διηγήματα ή νουβέλες μικρής έκτασης, συνοδευόμενα από εκτενείς εισαγωγές από τους μεταφραστές τους. Στην αρχή της χρονιάς εμφανίστηκαν και τα «Παράδοξα» των εκδόσεων Δώμα, που δεν υπόσχονται να είναι μικρά, αλλά οι τρεις τίτλοι τους έως τώρα είναι δύο εκτενή διηγήματα και μια νουβέλα. Έπειτα ακολούθησαν τα «Μικρά» των εκδόσεων Μεταίχμιο, με υπεύθυνη τη Στέλα Ζουμπουλάκη, που, με τα λόγια του εκδοτικού θα είναι «ολιγοσέλιδα αλλά σπουδαία έργα του 19ου και 20ού αιώνα: διηγήματα από την ελληνική αλλά και παγκόσμια λογοτεχνία, εμβληματικά δοκίμια, σημαντικά αλλά και «αδικημένα» αριστουργήματα».

Και οι τρεις αυτές σειρές φλερτάρουν με τον τρόμο και το φανταστικό. Τα «Παράδοξα» ευθέως, αφού ο υπεύθυνος και εμπνευστής της σειράς, Δημοσθένης Παπαμάρκος, δεσμεύεται να συστήσει στο ελληνικό κοινό τα πιο εμβληματικά κείμενα του παραδόξου. Οι άλλες δύο σειρές δεν ήταν εξαρχής συνδεδεμένες με τον τρόμο, απλώς τυχαίνει να έχουν δώσει προς το παρόν σχετικούς τίτλους. Επίσης, το πιο πρόσφατο «MicroMEGA» των Printa-Ροές εντάσσεται στην κατηγορία αυτή, ενώ υπάρχει στη λίστα και ένας ελληνικός τίτλος που φλερτάρει με το είδος. Εδώ, λοιπόν, αξίζει να παρατηρήσουμε δύο παράλληλες τάσεις που κάποτε διασταυρώνονται. Με τον τρόμο ασχολήθηκε, σε πρώτη φάση, τον χειμώνα ο Σόλωνας Παπαγεωργίου. Δε μένει παρά να ασχοληθούμε και με τα μικρά.

Γουίλιαμ Γουίλσον, του Έντγκαρ Άλαν Πόε (μτφρ. Κατερίνα Σχινά, εκδ. Μεταίχμιο, «ΤΑ ΜΙΚΡΑ» Νο. 3, 60 σελ.)

Σε πολλές από τις διασημότερες ιστορίες του, όπως Ο Μαύρος Γάτος ή Η πτώση του Οίκου των Άσερ, ο Πόε επιστρατεύει έναν πρωτοπρόσωπο αφηγητή ο οποίος βρίσκεται σε μια τετελεσμένη στιγμή της ιστορίας και ζωσμένος από μια κατάσταση ενοχής ή τρέλας καλείται να αφηγηθεί τα γεγονότα που τον οδήγησαν στην ταραγμένη κατάσταση του νου. Μία τέτοια περίπτωση είναι και ο αφηγητής εδώ, που αποκρύπτει την ταυτότητά του και μας συστήνεται με το ψευδώνυμο Γουίλιαμ Γουίλσον. Η ιστορία του ξεκινά σε ένα οικοτροφείο στη Μεγάλη Βρετανία, όπου αρχίζει, ήδη ως έφηβος, να παραπαίει σε ηθικά επιλήψιμες πράξεις. Τότε γνωρίζει έναν παράξενο συμμαθητή, που φέρει το ίδιο ονοματεπώνυμο και ημερομηνία γέννησης με αυτόν. Καθώς αυτός αρχίζει να τον μιμείται και να του μοιάζει ολοένα και περισσότερο, ο αφηγητής αποχωρεί έντρομος από το σχολείο. Ο ανταγωνιστής του, όμως γίνεται η επικριτική σκιά της ενήλικης ζωής του και πριν υποπέσει σε κάθε ηθικό παράπτωμα, εμφανίζεται ξαφνικά και απειλητικά.

Κάθε νέα αναμέτρηση με το έργο του Πόε μας υπενθυμίζει ποιος είναι ο πατέρας του ανοίκειου και πόσο αριστοτεχνικά χτίζεται μια ιστορία μυστηρίου παράλληλα με την καταβύθιση στα άδυτα της ψυχής. Προσωποποίηση του υποσυνειδήτου, σύμβολο των εσωτερικών συγκρούσεων ή τελευταίο προπύργιο ηθικότητας, ο σωσίας σαν σύμβολο διαδραματίζει έναν αμφίσημο ρόλο στον Πόε. Το λογοτεχνικό μοτίβο του «σωσία» θα τον απασχολήσει έκτοτε εκτενώς, ενώ από αυτό θα εμπνευστεί αργότερα ο Στήβενσον για το «Δόκτωρ Τζέκιλ και κύριος Χάιντ» αλλά και ο Ντοστογιέφσκι για τον «Σωσία», όπως παρατήρησε ο Τόμας Μαν. Η Κατερίνα Σχινά, η αρτιότερη μεταφράστρια του Πόε στα ελληνικά, αφιερώνει ένα σύντομο σχόλιο στο τέλος, αλλά μπορεί κανείς να ψάξει την αναλυτική της εισαγωγή για τον Πόε στην εξαιρετική έκδοση 21 ιστορίες και το Κοράκι (εκδ. Μεταίχμιο).

Η ιστορία της παραμάνας, της Ελίζαμπεθ Γκάσκελ (μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εκδ. Μεταίχμιο, «ΤΑ ΜΙΚΡΑ» Νο. 2, 68 σελ.)

Η Ιστορία της Παραμάνας της Ελίζαμπεθ Γκάσκελ φέρνει αμέσως στον νου το μεταγενέστερο Στρίψιμο της Βίδας. Από τις πρώτες σελίδες αυτού του σύντομου σκοτεινού παραμυθιού, διακρίνει κανείς τα στοιχεία του γοτθικού τρόμου που ενέπνευσαν τον Χένρι Τζέιμς και καθιέρωσαν αυτόν αντί της πρωτοπόρου Γκάσκελ. Μια ηλικιωμένη παραμάνα αφηγείται σε μικρά παιδιά μια ιστορία από τα νεανικά της χρόνια, που είναι η ιστορία της μητέρας τους, όταν αυτή ήταν νήπιο. Η νέα παραμάνα μένει μόνη με την πεντάχρονη Ρόζαμουντ, όταν αυτή ορφανεύει, και μετακομίζουν οι δυο τους σε ένα απομονωμένο αρχοντικό στη βόρεια Αγγλία, σπίτι μιας ηλικιωμένης συγγενούς. Η καλοπροαίρετη και αφοσιωμένη στο παιδί πρωταγωνίστρια αρχίζει να δυσφορεί, όταν οι ήχοι και τα σκοτεινά δωμάτια της έπαυλης μαρτυρούν ένα στοιχειωμένο σπίτι.

Η Γκάσκελ μεταχειρίζεται τον μεταφυσικό τρόμο ως προκάλυμμα για τις συγκεκαλυμμένες οικογενειακές παθογένειες, μετατρέποντας το σπίτι σε ένα σύνορο, εντός του οποίου εντοπίζεται η εύπορη οικογένεια που αδυνατεί να ευτυχίσει, τρομοκρατημένη απέναντι σε ένα παρελθόν που επιστρέφει απειλητικά και εκτός των υψηλών τειχών του βρίσκονται οι μορφές όσων απέμειναν στο περιθώριο και είναι πλέον επίμονα στοιχειά. Η συγγραφέας που φώτισε στα μυθιστορήματά της ρεαλιστικά τις κακουχίες της βρετανικής εργατικής τάξης την εποχή της εκβιομηχάνισης, στα διηγήματά της γλιστρά στον γοτθικό τρόμο. Πλάθει μια σφιχτοδεμένη και αρχετυπική ιστορία φαντασμάτων σε πένθιμο κλίμα, με μια λεπτή, πρώιμη κριτική στην εξοντωτική δύναμη της πατριαρχίας. Δεν είναι τυχαίο ότι η ανδρική κριτική της εποχής χαρακτήρισε τη γραφή της ως πολύ «γυναικεία».

Η χλωμή κυρία, του Αλέξανδρου Δουμά (μτφρ. Γιώργος Θάνος, εκδ. Ροές, «microMega–Λογοτεχνία» Νο. 40, 128 σελ.)

Λίγοι, μάλλον, γνώριζαν πριν από αυτή την έκδοση ότι ο συγγραφέας του Κόμη Μοντεκρίστο και άλλων ιστορικών μυθιστορημάτων στράφηκε για ένα διάστημα εξ ολοκλήρου στη φαντασία, πόσο μάλλον ότι έγραψε μια ιστορία για έναν βρικόλακα με ελληνική καταγωγή. Ο Δουμάς εκδίδει το 1849 τη συλλογή ιστοριών μεταφυσικού τρόμου με τον τίτλο Χίλια και ένα φαντάσματα, όπου όλες οι εγκιβωτισμένες διηγήσεις των αφηγητών αφορούν το θέμα της μεταθανάτιας επιστροφής. Η «Χλωμή Κυρία» δεν αποτελεί εξαίρεση. Μπερδεύοντας δημιουργικά στοιχεία ρομαντικής αλλά και γοτθικής αισθητικής, ιστορίας αλλά και λαϊκής παράδοσης, ο συγγραφέας παραδίδει μια τραγική μελαγχολική ιστορία που εντυπώνεται στο νου. Για τα ζητήματα του υπό διαμόρφωση τότε βαμπιρικού μύθου στο διήγημα γράφει αναλυτικά στο επίμετρο ο Γιώργος Θάνος, ο οποίος έχει κάνει εξαιρετική δουλειά στη μετάφραση, την εισαγωγή και το επίμετρο.

Η αφηγήτρια, η χλωμή κυρία ή Χέντβιγκ διηγείται την ιστορία της, η οποία θα δικαιολογήσει τη χλωμή της όψη. Η ιστορία εκκινεί στο Σαντόμιες της Πολωνίας, την εποχή της Ρωσικο-Πολωνικής σύγκρουσης, οπότε τα αδέρφια της σκοτώνονται και ο πατέρας της πρέπει να υπερασπιστεί το παλάτι. Για να την προστατέψει από τους εισβολείς, τη στέλνει συνοδεία δέκα καβαλάρηδων στη μονή Συχαστρίας στα Καρπάθια, αλλά εκεί δεν θα φτάσει ποτέ, γιατί τους επιτίθενται ληστές. Ο αρχηγός τους, Κοστάκι, έχει σκοτεινές προθέσεις για τη Χέντβιγκ, αλλά όταν εμφανίζεται ο μεγάλος του αδερφός υπακούει σε αυτόν και την απόφασή του να την οδηγήσουν στο κάστρο της μητέρας τους, όπου θα είναι ασφαλής. Το επόμενο διάστημα, στο επιβλητικό κάστρο των Μπράνκοβαν, η κοπέλα θα βρεθεί ανάμεσα στην ερωτική επιθυμία και των δύο αδελφών, όμως σύντομα τα γεγονότα θα πάρουν μια περίεργη τροπή.

Οι ιτιές, του Άλτζερνον Μπλάκγουντ (μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εκδ. Δώμα, «Τα παράδοξα» Νο. 1 104 σελ.)

Δεν ξέρουμε αν η σειρά «Τα Παράδοξα» θα συνεχίσει να προσθέτει μικρούς τίτλους, αλλά οι τρεις πρώτοι, το διήγημα του Λάβκραφτ Το χρώμα που ήρθε από το διάστημα, η εμβληματική Μεταμόρφωση του Κάφκα σε νέα μετάφραση και οι Ιτιές εντάσσονται στην κατηγορία της μικρής φόρμας. Εστιάζουμε στον πρώτο τίτλο της σειράς, ως την πιο ιδιαίτερη και πιο άγνωστη επιλογή από τις τρεις. Οι Ιτιές είναι μέρος της συλλογής διηγημάτων The Listener and Other Stories την οποία ο Χ. Φ. Λάβκραφτ χαρακτήρισε ως το μεγαλύτερο αριστούργημα της λογοτεχνίας του παραδόξου. Πριν ο ίδιος αποκτήσει δικαίως τον τίτλο του άρχοντα του κοσμικού τρόμου, υπήρξε ένας ισάξιος προκάτοχος.

Δυο ταξιδιώτες διασχίζουν τον Δούναβη με κανό, ξεκινώντας από τις πηγές του, στον Μέλανα Δρυμό μέχρι τις εκβολές του στη Μαύρη Θάλασσα. Μετά τη Βιέννη και τη Μπρατισλάβα, όταν ο ποταμός ξαφνικά φουσκώνει αναγκάζονται να κατασκηνώνουν σε ένα έρημο νησί, γεμάτο από σιωπηλές, αλλόκοτα κινούμενες ιτιές. Γνωρίζουν ότι είναι δυο «ακάλεστοι» επισκέπτες στη μυσταγωγική γιορτή της φύσης και έχουν λάβει ήδη αποτρεπτικές προειδοποιήσεις. Καθώς, όμως, πρέπει να περιμένουν να κοπάσει ο αέρας, διάφορες αόρατες δυνάμεις της φύσης αρχίζουν να τους απειλούν και ο ανώνυμος αφηγητής, σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση, μας παρασέρνει στη δίνη τους, καθώς αυτή κλιμακώνεται. Διαβάστε, αναλυτικότερα, την κριτική του Διονύση Μαρίνου.

Η θεία του Σίτον, του Ουόλτερ ντε λα Μέαρ (μτφρ. Ευαγγελία Κουλιζάκη, εκδ. Στερέωμα, «Αστερισμοί» Νο. 3, 98 σελ.)

Οι «Αστερισμοί» φαίνεται να κυκλοφορούν σε τέτοια σειρά, ώστε ο τρόμος να κλιμακώνεται. Το βάπτισμα του πυρός έγινε με το αντιπολεμικό σκοτεινό διήγημα Περιστατικό στη Γέφυρα του Άουλ Κρικ του Άμπροουζ Πιρς, ακολούθησε η ανατριχιαστική Κούκλα της Ντυ Μωριέ και η τρίτη ιστορία μπαίνει για τα καλά στην επικράτεια του τρόμου. Ο Ουόλτερ ντε λα Μέαρ και ο υπόκωφος ψυχολογικός τρόμος του συστήνονται για πρώτη φορά στα ελληνικά με το διήγημα «Η θεία του Σίτον» και πλοηγός στη γραφή του είναι η αναλυτική εισαγωγή της Ευαγγελίας Κουλιζάκη. Για να χρησιμοποιήσουμε πάλι τα λόγια του Χ.Φ. Λάβκραφτ, όπως δίνονται στην εισαγωγή, ο ντε λα Μέαρ «δεν αναδεικνύει τον φόβο ως μοναδικό ή κυρίαρχο στοιχείο των ιστοριών του, καθώς προφανώς τον απασχολεί περισσότερο να συλλάβει τις λεπτές αποχρώσεις των χαρακτήρων του».

Η αφήγηση, όπως και στον Πόε, ξεκινά με ένα οικοτροφείο αρρένων. Ο αφηγητής, Ουίδερς, δέχεται την πρόσκληση του συμμαθητή του, Άρθουρ Σίτον, να διαμείνει στο σπίτι του για τις καλοκαιρινές διακοπές. Στο σπίτι του τελευταίου εδρεύει η θεία του, μια μυστηριώδης γυναίκα με αινιγματική συμπεριφορά. Ο Σίτον ενημερώνει τον φίλο του ότι η θεία του έχει συνάψει συμφωνία με τον διάβολο, με απώτερο σκοπό να εξολοθρεύσει τον ανιψιό της, λεγόμενα που ο Ουίδερς δεν λαμβάνει σοβαρά υπόψη. Στις επόμενες, όμως, επισκέψεις, αρχίζει να παρατηρεί την πιο σκοτεινή πλευρά της. Για το αρχετυπικό σύμβολο της μάγισσας και τον ρόλο της αποικιοκρατίας στο διήγημα διαβάστε αναλυτικά την κριτική του Σόλωνα Παπαγεωργίου.

Κοίτα τα φώτα αγάπη μου, της Ανί Ερνό (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη, εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 116)

Συχνά λέμε, χαριτολογώντας, ότι θα διαβάζαμε μέχρι και τη λίστα του σούπερ μάρκετ των αγαπημένων μας συγγραφέων. Οι λάτρεις της Ανί Ερνό έχουν την ευκαιρία να ρίξουν μια ματιά σε κάτι ανάλογο, διαβάζοντας το Κοίτα τα φώτα αγάπη μου, που συγκεντρώνει τις ημερολογιακές καταγραφές των επισκέψεων της συγγραφέα στην υπεραγορά Auchan έξω από το Παρίσι από τον Νοέμβρη του 2012 μέχρι τον Οκτώβρη του 2013. Επί έναν χρόνο, η Ερνό επιδίδεται σε μια «ιμπρεσιονιστική καταγραφή» των ανθρώπων, των γεγονότων και των πραγμάτων γύρω της, σημειώνοντας ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις για τη φιλελεύθερη αγορά, τον καταναλωτισμό, την ιδιοκτησιακή λογική των εταιριών και την αορατότητα που μας περιβάλλει.

Όπως εξηγεί στο προλογικό κεφάλαιο, γι’ αυτήν το σούπερ μάρκετ γίνεται ο μοναδικός χώρος που συγκεντρώνει τόσο διαφορετικά μεταξύ τους άτομα, λόγω εισοδήματος, ηλικίας, φυλής, όλους αυτούς που αποτελούν το κοινωνικό σύνολο της σύγχρονης Γαλλίας. Ταυτόχρονα, μέσα από τις ημερολογιακές καταγραφές της, αναδύεται ένας χώρος στον οποίον βιώνεται ζωντανά η ιστορία, ένα πεδίο βιωμένου καπιταλισμού, έμφυλων, φυλετικών και ταξικών ανισοτήτων. Αν στα άλλα της βιβλία εμπλέκει το πολιτικό με το προσωπικό, εδώ η Ερνό κάνει κάτι ακόμα πιο δύσκολο – μετατρέπει τη στιγμή σε ιστορία και την καθημερινή πράξη σε πολιτική. Απ’ όλα τα βιβλία της Γαλλίδας νομπελίστριας που έχουν κυκλοφορήσει τα τελευταία χρόνια, αυτό είναι μακράν το πιο ιδιαίτερο.

Ο σπορέας, του Ζαν Νταρό / Βιολέτ Αγιό (μτφρ. Ελένη Γ. Γύζη, εκδ. Στίξη, «Μικρή Στίξις», 62 σελ.)

Η νέα προσθήκη στη σειρά «Μικρά Στίξη» είναι μια πολύ ιδιαίτερη νουβέλα με μια ξεχωριστή εκδοτική ιστορία. Εκδοθέν για πρώτη φορά το 2006, το βιβλίο αποδίδεται σε μια Βιολέτ Αγιό, τη γυναίκα που υπογράφει τον πρόλογο. Ο πραγματικός συγγραφέας και εκδότης της ιστορίας, Ζαν Νταρό, δηλώνει στη δεύτερη ανατύπωση του βιβλίου ότι το βιβλίο έχει γραφτεί από αυτόν αλλά υπό μία έννοια από κοινού με τη Βιολέτ Αγιό, «μια φωνή που τρέφεται από τη θηλυκή του πλευρά». Η αποκάλυψη αυτή γίνεται ενόψει της έκδοσης του δεύτερου μέρους της τριλογίας του με θέμα τη γυναικεία δύναμη.

Μετά το πραξικόπημα του 1851 στη Γαλλία, το οποίο κατέλυσε τη Δεύτερη Γαλλική Δημοκρατία, ένα αγροτικό χωριό στις Κάτω Άλπεις ερημώνει από άνδρες. Άλλους τους διώχνουν οι χωροφύλακες της νεοσύστατης αυτοκρατορίας, άλλοι εξορίζονται και άλλοι εκτελούνται ως αποστάτες. Οι γυναίκες που απομένουν πίσω, απελπισμένες μα ενωμένες, υπόσχονται ότι αν και όποτε εμφανιστεί κάποιος άνδρας, θα πρέπει να τον μοιραστούνε όλες, προκειμένου να διατηρηθεί η ζωή στο χωριό. Όταν εμφανίζεται όντως ένας άνδρας, ο μοναδικός στα δύο χρόνια, η αφηγήτρια τον ερωτεύεται, όμως πρέπει να παραμείνει πιστή στη συμφωνία. Αυτός ο άνδρας πρέπει να σπείρει τη ζωή. Ένα σύντομο πλην πολύ δυνατό ανάγνωσμα για τη συλλογική αντίσταση στην κρατική βία και τη δύναμη της αλληλεγγύης, που μοιάζει ταυτόχρονα με δυστοπία και λαϊκό παραμύθι.

Μου πέθανες, του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου, εκδ. Βακχικόν, 34 σελ.)

Ο βραβευμένος Πορτογάλος συγγραφέας, Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο, που επισκέφτηκε φέτος τη χώρα μας στο πλαίσιο του φεστιβάλ LEA μας είναι γνωστός κυρίως από τα εκτενή μυθοπλαστικά μυθιστορήματά του, όπως το Νεκροταφείο πιάνων (εξαντλ., Ελληνικά Γράμματα) ή το Γκαλβέιας (μτφρ. Αθηνά Ψυλλιά, εκδ. Κέδρος). Το Μου πέθανες, λοιπόν, το πρώτο έργο που δημοσίευσε ο συγγραφέας σε αυτοέκδοση, είναι διπλά ιδιαίτερο καθώς αφενός πρόκειται για ένα αυτοβιογραφικό μη μυθοπλαστικό κείμενο και αφετέρου γιατί συμπυκνώνεται σε ούτε τριάντα σελίδες. Ένας γιος καταγράφει τον πόνο της απώλειας του πατέρα του, καθώς επισκέπτεται σε θραύσματα τις στιγμές που μοιράστηκαν.

Με βαθύ λυρισμό και μια σπαρακτική απεύθυνση («Πατέρα!»), ο αφηγητής-συγγραφέας, γράφει ένα ανεπίδοτο γράμμα στον πατέρα. Σε αντίθεση με το ομώνυμο καφκικό, όμως, αυτός ο γιος δεν έχει πικρία απέναντι στον πατέρα του, μόνο άδολη, υπερχειλή και πλέον αναπόδοτη αγάπη κι ένα παράπονο για ένα τελευταίο αντίο που δεν θα έρθει ποτέ. Ξέχειλος από τρυφερότητα, ο σπαραξικάρδιος ασθματικός μονόλογος του Πορτογάλου αποτυπώνει όλο το αίσθημα του κενού, της νωπής πληγής, του τραύματος, που αφήνει η απουσία ενός γονιού. Περιλαμβάνοντας το απόσταγμα της πανανθρώπινης εμπειρίας του πένθους, το βιβλίο έχει μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες και καταφέρνει να αγγίξει τις πιο ευαίσθητες χορδές, ανεξαρτήτως εθνικότητας. Η πιο προσωπική, ειλικρινής και ευάλωτη στιγμή του συγγραφέα.

Μ.Α.Ι.Ρ.Ο.Υ.Λ.Α., της Λένας Κιτσοπούλου (εκδ. Μεταίχμιο, 76 σελ.)

Μια τριανταεπτάχρονη γυναίκα περιμένει στο σπίτι της την άφιξη ενός εραστή και αναλογίζεται πάνω στη ζωή, τον θάνατο, τη μοναξιά, τη σύγχρονη ψυχανάλυση, τον καταναλωτισμό. Κουρασμένη απ’ όλους και όλα, κυρίως από το ανιαρό τη καθημερινότητας, αποφασίζει να ενδώσει στη Μ.Α.Ι.Ρ.Ο.Υ.Λ.Α., το θαυματουργό χάπι που θα πει «Μην Αντιστέκεσαι, Ισοπεδώσου, Ρίξε Ολοκληρωτικό Ύπνο, Λυτρώσου, Αυτοκτόνα». Ο κυνισμός και το χιούμορ σε συνδυασμό με την ωμότητα της γλώσσας συνθέτουν έναν αξέχαστο μονόλογο, προορισμένο να παρασταθεί στο θεατρικό σανίδι.

Από την πρώτη της εμφάνιση στα γράμματα με τις Νυχτερίδες μέχρι τους πρόσφατους Σφήκες στην Επίδαυρο, οποιαδήποτε καλλιτεχνική δουλειά με την οποία καταπιάνεται η Κιτσοπούλου κουβαλά και τους χαρακτηρισμούς που ακολουθούν την ίδια: ναρκισσιστικό, εκκεντρικό, αιρετικό. Η Μ.Α.Ι.Ρ.Ο.Υ.Λ.Α, πάντως, η οποία εκδόθηκε και ανέβηκε στο θέατρο για πρώτη φορά το 2009, εξακολουθεί να είναι επίκαιρη και αυτό αποδεικνύουν οι τουλάχιστον δύο μεταφορές του στο θέατρο φέτος, σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Φαίνεται να εκφράζει απόλυτα τη γενιά των «άντα» και να διαβάζεται, επιπλέον των διακηρυγμένων ερμηνειών του, κατά της τοξικής θετικότητας και της πατριαρχίας.

Αυτό έκανες πάντα, του Νίκου Ιατρού (εκδ. Ίκαρος, 112 σελ.)

Ένας ανώνυμος άνδρας περιπλανιέται σε μια ανώνυμη πόλη. Η ερημιά του σπιτιού δεν τον χωρά. Έχοντας χωρίσει εδώ και χρόνια με τη γυναίκα του, έμενε μέχρι πρότινος με τον γιο του, όμως, αυτός πρόσφατα εξαφανίστηκε και όλα δείχνουν πως σκοπίμως δεν άφησε ίχνη πίσω του. Αντιμέτωπος με την ολοκληρωτική μοναξιά και τη θνησιμότητά του, εξαιτίας ενός άγνωστου προβλήματος υγείας, ο άνδρας προσπαθεί να ανασύρει από τη μνήμη του στιγμιότυπα από το οικογενειακό παρελθόν, από χαρμόσυνες αλλά και αγωνιώδεις στιγμές. Στην προσωπική του αναδρομή κρίνει εαυτόν ανάξιο των περιστάσεων της πατρότητας, εντοπίζει τα λάθη του, το μερίδιο ευθύνης του για την απουσία του παιδιού του. Στην πορεία του, θα επισκεφτεί τρεις γυναίκες, οι οποίες ίσως ξεκλειδώσουν κάτι που θα μπορέσει να τον βοηθήσει.

Στην ενδοσκοπική νουβέλα του Ιατρού, ξεχωρίζει μια αντίθεση. Από τη μία, το εξομολογητικό ύφος δημιουργεί την αίσθηση ενός προσωπικού ξεγυμνώματος. Υπάρχει το αυτομαστίγωμα και η αυτολύπηση, από την άλλη, όμως, πολλά στην ιστορία παραμένουν ελλειπτικά, αινιγματικά, η οπτική μας είναι αυτή του γονιού, δεν θα δοθεί ποτέ του γιου. Αυτή η διττότητα προσιδιάζει στον ρόλο του γονέα, καταδικασμένου στο βάρος της μονόπλευρης ευθύνης, της αέναης ανησυχίας και αυτοκριτικής. Μέσα από αυτό το χάσμα, η αφήγηση του Ιατρού θέτει υπό αμφισβήτηση το κυρίαρχο μοντέλο σχέσης και δυναμικής γιου-πατέρα, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για πιο ουσιαστική και τρυφερή επικοινωνία.

Γράμματα στην Παναγία, του Κυριάκου Χαρίτου (εκδ. Πατάκη, 120 σελ.)

Τα Γράμματα στην Παναγία είναι είκοσι έξι επιστολές ενός γιου στη μητέρα του. Βρέθηκαν μέσα σε έναν πήλινο κύλινδρο, ο οποίος χρονολογείται από τον 2ο μ.Χ. αιώνα, βορειοδυτικά της Δαμασκού και ξεθάφτηκαν κατά τη διάρκεια βομβαρδισμών. Ο παραλήπτης προδίδεται στον τίτλο της συλλογής, είναι η Παναγία. Ο αποστολέας, όμως, δεν αποκαλύπτει ποτέ την ταυτότητά του. Είναι ο Ιησούς, έτσι είμαστε προγραμματισμένοι να σκεφτούμε συνειρμικά διαβάζοντας τις πρώτες επιστολές. Όμως αυτός που υπογράφει δεν είναι ο Χριστός όπως τον ξέρουμε από τα χριστιανικά κείμενα ή τις λοιπές του αναπαραστάσεις.

Ο Ιησούς ως λογοτεχνικό πρόσωπο έχει εγείρει ξανά το ενδιαφέρον της λογοτεχνίας. Χαρακτηριστικότερα τα μυθιστορήματα του Σαραμάγκου και Καζαντζάκη. Ο Χαρίτος δεν προσφέρει, όμως, μια αναδιήγηση της ζωής του Χριστού, αλλά καταγράφει τις σκέψεις ενός πλάσματος, του μοναδικού με βάση την επίσημη θρησκεία μας που έζησε με τη συνείδηση της διττής του φύσης, Θεού και ανθρώπου. Προσπαθώντας να αποτυπώσει τη διφυή αυτή υπόσταση, πλασμένη από υλικά απτά αλλά και άυλα, ο Χαρίτος καταλήγει να μετουσιώσει σε έναν αφηγητή τη σύγκρουση πνεύματος και σώματος. Με τον χαρακτηριστικό λυρικό τρόπο γραφής του, ο συγγραφέας και ποιητής υπογράφει αυτά τα «σπαράγματα» που μας κάνουν να ξαναβρίσκουμε την πίστη μας στα επίγεια θαύματα.

Στους 44^ο υπό σκιάν, της Μελίσσας Στοΐλη (εκδ. Κίχλη, 116 σελ.)

Η Μελίσσα Στοΐλη μετά τη συλλογή διηγημάτων Απ΄ το μπαλκόνι να φύγεις, επιστρέφει με μια νουβέλα. Μπορεί να άλλαξε η φόρμα, όμως το ύφος παραμένει παρόμοιο, το ίδιο και τα δυσδιάκριτα όρια ρεαλισμού και μαγικού ρεαλισμού, η ονειρώδης ατμόσφαιρα και η επιθυμία της συγγραφέα να θέτει τους ήρωές της σε ακραίες συνθήκες. Παρόντες κι εδώ κάποιοι ήρωες γνωστοί από την προηγούμενη συλλογή και φυσικά η γενέτειρα και πλέον σήμα κατατεθέν της γραφής της, η Θεσσαλονίκη. Δεν πρόκειται όμως για τη Θεσσαλονίκη του σήμερα, αλλά του 1987, την εποχή του μεγάλου «Καύσωνα» που λέγεται ότι οδήγησε σε πολλούς θανάτους λόγω θερμοπληξίας.

Το ιστορικό γεγονός αξιοποιείται ευφάνταστα, καθώς η αποπνικτική ατμόσφαιρα και η κολλώδης υγρασία της πόλης βρίσκεται σε αρμονία με την «μόνιμη εσωτερική δυσφορία» του πρωταγωνιστή, Αντρέα. Ο νεαρός έχει αποχωρήσει από την προηγούμενη δουλειά του σε ένα συνεργείο και πλέον εργάζεται σε έναν περιοδεύοντα θίασο. Όπως και στη νουβέλα του Ιατρού, υπάρχει κι εδώ περιπλάνηση, αλλά αυτή διακόπτεται από την εμφάνιση διάφορων περίεργων σκηνικών. Ο Αντρέας θα δει πέντε μαυροφορεμένες γυναικείες μορφές πάνω από ένα χωράφι με καλαμπόκια, αργότερα ένα ιπτάμενο πλοίο πάνω από τον Θερμαϊκό, ενώ ταυτόχρονα, η πόλη ταράσσεται από μια σειρά ανεξήγητων θανάτων, που δεν αποδίδονται στην υπερβολική ζέστη. Οι οπτικές ψευδαισθήσεις, η ζάλη της ζέστης και η ορδή μάγων και τσαρλατάνων που κάνουν την εμφάνισή τους δημιουργούν μια αχλή φελινικής παραίσθησης και μια απαράμιλλη αισθητική του ανοίκειου.

＊Η ΦΑΝΗ ΧΑΤΖΗ είναι μεταφράστρια, απόφοιτος του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Αγγλικών και Αμερικανικών Σπουδών.