Δέκα ποιητικές στιγμές που έμειναν ανεξίτηλες από το 13ο Πανθεσσαλικό φεστιβάλ ποίησης.
Γράφει η Φανή Χατζή
Το 13ο Πανθεσσαλικό Φεστιβάλ Ποίησης είναι πλέον πίσω μας, αλλά η ποίηση που ακούσαμε τις πέντε μέρες διεξαγωγής του μας ακολουθεί ακόμα. Σας παρουσιάζουμε τα δέκα αγαπημένα μας ποιήματα μαζί με σύντομες εντυπώσεις και βιογραφικά για τους ποιητές τους.
Για ακόμα μια χρονιά, το επίπεδο του φεστιβάλ ήταν πολύ υψηλό. Αυτό εξηγείται εν μέρει από την προσεκτική επιλογή των συμμετεχόντων αλλά και από τη διαδικασία διαλογής των ποιημάτων. Οι ποιητές καλούνται να ξεχωρίσουν κάποια ποιήματά τους και οι διοργανωτές μετά τους ενθαρρύνουν να διαβάσουν ορισμένα από αυτά. Έτσι, σε εμάς φτάνουν τα πιο αντιπροσωπευτικά και καλά δείγματα γραφής. Φέτος διάβασαν διάφοροι ποιητές της Θράκας, όπως ο Σωκράτης Καμπουρόπουλος (Μετείκασμα), ο Νικόλας Κουτσοδόντης (Ίσως φύγεις στο εξωτερικό), η Μαρία Ρέστα (Πεσάχ), η Γεωργία Τσουκαλοχωρίτη (Χαρτογράφηση), ο Χρήστος Κολτσίδας (Η καρδιά του Σαμουράι: Δεκάξι ασκήσεις ψυχραιμίας), ο Αριστοτέλης Πιττάρης (Λίμνες μέσα στη Θάλασσα), αλλά και αξιόλογοι ποιητές, η δουλειά των οποίων φιλοξενείται σε άλλους εκδοτικούς οίκους, όπως ο Κώστας Καναβούρης, η Κλεοπάτρα Λυμπέρη και ο Θωμάς Τσαλαπάτης.
Το επίπεδο των ξένων συμμετοχών, ωστόσο, ξεχώρισε φέτος πιο πολύ από κάθε άλλη χρονιά. Διακεκριμένες ποιήτριες και ποιητές συμμετείχαν ανεβάζοντας τον πήχη πολύ υψηλά για κάθε επόμενη διοργάνωση, αλλά και τα άλλα φεστιβάλ ποίησης της χώρας. Ξεχωρίσαμε, λοιπόν, συνολικά δέκα ποιήματα, κυρίως των ξένων συμμετεχόντων, με εξαίρεση δύο ιδιαίτερες περιπτώσεις.
Μπορείτε να βρείτε τα αναλυτικά βιογραφικά όλων των ξένων ποιητών, στο 12ο δίγλωσσο τεύχος του Περιοδικού Θράκα με θέμα «Ελπίδα: Αφιέρωμα στο 13ο Πανθεσσαλικό Φεστιβάλ Ποίησης», σε επιμέλεια των Βάγια Κάλφα και Marija Dejanović.
Γιώργος Χ. Θεοχάρης – Μια παραλλαγή σ’ ένα γνωστό θέμα
Μια παραλλαγή σ’ ένα γνωστό θέμα
Ένα δειλινό του Αυγούστου,
την ώρα που οι πελαργοί έκαναν στο καμπαναριό
ασκήσεις ισορροπίας,
ξάπλωσε ο παππούλης στο γρασίδι του πάρκου
και κάρφωσε τα μάτια στον ουρανό.
Κι αν δεηθώ να βρέξει —σκέφτηκε—
τίποτα δεν υπάρχει, σ’ εμένα, έτοιμο να βλαστήσει.
Ας τελειώνω λοιπόν εδώ σ’ αυτό το πάρκο.
Τότε, παράδοξα, άρχισε να πέφτει
μια δυνατή βροχή στην πόλη.
Οι έμποροι μάζεψαν γρήγορα-γρήγορα
την εκτεθειμένη πραμάτεια τους
κι οι καφετζήδες δίπλωσαν τις καρέκλες
κι αναποδογύρισαν τα τραπεζάκια.
Από το σφοδρό άνεμο σκίστηκαν τα τεντόπανα
και φουσκωμένα περνούσαν πάνω απ’ το κεφάλι του.
Είναι μια μπόρα καλοκαιρινή, δεν είναι σάβανα,
συλλογίστηκε.
Κι εν’ όσω η αγορά αναλωνόταν
στη φροντίδα του συμμαζέματος,
σηκώθηκε
και κούτσα-κούτσα
ξαναγύρισε στο σπίτι.
Ο Γιώργος Χ. Θεοχάρης, ο φετινός αποδέκτης του βραβείου «Μάκης Λαχανάς» διάβασε τρία ποιήματά του στην τελετή έναρξης του φεστιβάλ στη Λάρισα. Ο Σωτήρης Παστάκας προλόγισε τον ποιητή με έναν τιμητικό λόγο, υπογραμμίζοντας τη συμβολή του Θεοχάρη στα γράμματα. Ο βραβευμένος ποιητής είπε δυο λόγια ευχαριστίας και μετά «μίλησε» η ποίησή του.
Ο ποιητής έχει εκδώσει εννέα ποιητικά βιβλία, τις συλλογές Πτωχόν μετάλλευμα (Εμβόλιμον, 1990), Αμειψισπορά (Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκης Λεβαδείας, 1996), Ενθύμιον (Καστανιώτης, 2004), Από μνήμης (Μελάνι, 2010), Πλησμονή οστών (Μελάνι, 2018· βραχεία λίστα Κρατικού Βραβείου Ποίησης 2018), Ότι εγκρατής η επικράτεια (Κουκκίδα, 2019), Φασματοσκόπιο ερωτικού λόγου (Τηλέγραφος, 2024), Εκ Φύσεως… (Θράκα, 2025) και τη συγκεντρωτική των ποιημάτων του με τίτλο Πιστοποιητικά θνητότητας — Ποιήματα 1970-2010 (Σύγχρονη Έκφραση, 2010). Έχει γράψει, ακόμη, ένα βιβλίο πρόζας, το μυθιστόρημα Δίφορη μνήμη (Πόλις, 2021), και δυο μελέτες, το Δίστομο 10 Ιουνίου 1944 — Το Ολοκαύτωμα (ιστορική έρευνα) και Ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος — Ένας στρατευμένος της ζωής (Γαβριηλίδης, 2019). Διευθύνει το λογοτεχνικό περιοδικό Εμβόλιμον, που εκδίδεται στα Άσπρα Σπίτια Βοιωτίας από το 1988, αλλά έχει συμβάλλει και στη Bookpress όταν αυτή ήταν έντυπη.
Χρήστος Διαμαντής – Πράσινη ανάπτυξη 2
Πράσινη ανάπτυξη 2
στη γνωστή συνάντηση στη Ρωσία
Μαρινέτι
(και) Μαγιακόφκσι
άρχισαν τα γνωστά περί φουτουρισμού
και δως του (τα)
ζήτω οι μηχανές/κάτω η ομορφιά
μπροστά
μόνο οι ανεμογεννήτριες ο ένας
φόρτσα τα ηλιακά πάνελ
(ο άλλος)
έτοιμοι για όλα (ακόμα και για μπουνιές)
τους καλέσαμε (λοιπόν)
την επόμενη χρονιά στο Πανθεσσαλικό
για μια γκράντε αναμέτρηση (σε ουδέτερο έδαφος)
αλλά τι τα θες
μόλις είδαν
την πράσινη ανάπτυξη (σε κάμπους και βουνά)
έβαλαν και οι δυο στα κρυφά τα κλάματα
Δύο συνεχόμενα έτη στο χωριό της Φυλακτής ήταν αρκετά για να αισθανθούμε ότι «γνωρίσαμε» μέσα από τις αφηγήσεις τον εκλιπόντα ποιητή Χρήστο Διαμαντή ως φίλο και συνεργάτη του φεστιβάλ, αυτόν που έπεισε τον Θάνο Γώγο να γίνει το φεστιβάλ πανθεσσαλικό, ως ποιητή, μουσικό, και κυρίως ως αγαπημένο άνθρωπο του τόπου, που τον τίμησε μετά θάνατον, ονομάζοντας το παλιό δημοτικό σχολείο Φυλακτής σε «Εστία Πολιτισμού Χρήστος Διαμαντής». Το συγκεκριμένο ποίημά του ανήκει σε μια σειρά ποιημάτων με τον τίτλο «Πράσινη ανάπτυξη» στα οποία ο Διαμαντής κοιτάει σκωπτικά την αναπτυξιακή εκμετάλλευση στο όνομα της περιβαλλοντικής προστασίας. Το παραπάνω ποίημα το διάβασε στο φεστιβάλ ο πατέρας του, Ηλίας Διαμαντής. Μπορείτε να διαβάσετε τις συλλογές που κυκλοφορούν από τη Θράκα, Κρυφές σπουδές και Απλότητα, δύο μόνο από τα πολλά καλλιτεχνικά προϊόντα που ο ταλαντούχος δημιουργός άφησε πίσω του.
Γιολάντα Καστάνιο (Yolanda Castaño) – Less is more
Less is more
Δεν μου είπε
αν σου έλεγα πόσο αηδιαστικό μου φαίνεται το στόμα σου,
η λακκούβα απ’ τις κολλώδεις, εκλιπαρούσες ορμόνες σου.
Θα προτιμούσα να βάλω τα δάχτυλα σε καλώδιο υψηλής τάσης
παρά το πρόσωπό μου στη μπουκωτική καμπύλη των βυζιών σου.
Δεν μου είπε
να πέσει πάνω μου τώρα κιόλας ένας σωρός από πέτρες
παρά να έχω την ευθύνη των πυρετικών σου βραδιών,
να φυσήξει αέρας από πάνω μου έως κάτω
και το γλυκό με γεύση πιπερόριζα της επιθυμίας σου.
Προτιμώ καρφίτσες στις κόγχες των ματιών
παρά να ρουφήξω τη ζελατίνη των αδυναμιών σου.
Δεν μου είπε fuck off, δεν μου είπε άντε
στο διάολο.
Προτιμώ πόνο στ’ αυτιά, γροθιά στο στομάχι.
Με αηδιάζει ο τόσο επαρχιώτικος ήχος της πείνας σου,
ν’ ακούω τα πόδια σου να ουρλιάζουν
σαν ροζ γουρουνάκια σφαγμένα με τσεκούρι.
Απλώς
δεν μου είπε.
Μετάφραση: Δημήτρης Αγγελής
Μολονότι παρευρέθηκε και στην Αθήνα, για την ημέρα «εισαγωγής» του φεστιβάλ στο Zatopek, εμείς την ακούσαμε πρώτη φορά στη Λάρισα, κι έπειτα στο Θεατράκι του Ληθαίου. Η Καστάνιο είναι η μόνη ποιήτρια για την οποία θα χρησιμοποιήσουμε το ρήμα «απήγγειλε» και όχι «διάβασε», καθώς δεν κοιτούσε ούτε δευτερόλεπτο τις σημειώσεις ή το βιβλίο της. Εντυπωσιακά παραστατική, πρόφερε κάθε λέξη με νόημα και μας έκανε να νιώθουμε τη γλώσσα της οικεία ακόμα κι αν δεν την ξέρουμε. Όλες τις μέρες επέλεξε να απαγγείλει και στη γαλικιανή, μια κίνηση που όπως είχε αναφέρει στη συνέντευξή της θεωρεί «πολιτική πράξη». Με αφορμή το φεστιβάλ κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Θράκα σε μετάφραση Δημήτρη Αγγελή μια επιλογή ποιημάτων της των τελευταίων είκοσι χρόνων, με τίτλο Όταν παύω να είμαι λουλούδι, ενοχλώ.
Η Γιολάντα Καστάνιο (Yolanda Castaño) είναι ένα από τα μεγαλύτερα ονόματα που έχει φιλοξενήσει ποτέ το πανθεσσαλικό φεστιβάλ ποίησης. Πρόκειται για την πιο αναγνωρισμένη διεθνώς ποιήτρια της σύγχρονης γαλικιανής ποίησης. Μεταξύ δεκάδων σημαντικών βραβείων έχει αποσπάσει το Εθνικό Βραβείο Ποίησης της Ισπανίας για το 2023. Έχει εκδώσει οκτώ ποιητικές συλλογές στα γαλικιανά και τα ισπανικά και το έργο της έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από τριάντα γλώσσες. Τα τελευταία χρόνια εργάζεται ως διαχειρίστρια πολιτισμού, διοργανώνοντας καλλιτεχνικά φεστιβάλ, εργαστήρια λογοτεχνίας και μετάφρασης αλλά έχει συμμετάσχει και η ίδια σε αντίστοιχες οργανώσεις σε όλο τον κόσμο, έχοντας λάβει έως τώρα οκτώ διεθνείς υποτροφίες.
Χέλεν Άιβορι (Helen Ivory) – Ξόρκι αφοπλισμού: ο γητευτής
Ξόρκι αφοπλισμού: ο γητευτής
Αυτή εδώ είναι μια σπουδή στο να ξεχνάς·
στο να σε ξηλώνεις
από το ερωτικό τραγούδι που εκείνος μηχανεύτηκε
αυτό που εσύ του χάλασες
με τους άχαρους τρόπους σου.
Εδώ είναι που σταματάς να λες συγγνώμη·
που εσύ αποφασίζεις τι παπούτσια θα φορέσεις.
Σχημάτισε έναν κύκλο γύρω σου·
πιάσε όλο το άνοιγμα των χεριών σου
για να μαζέψεις όσο ουρανό χρειάζεσαι.
Από αυτή τη χαραμάδα θα αντικρίσεις
τη γυναίκα που πορευόταν καχύποπτα
μέσα στις καθημερινές της αγγαρείες·
αυτή που τόσο τη γλώσσα δάγκωσε
ώστε όλες οι λέξεις της κατέληξαν κούφιες.
Αν το θες, βγες ξυπόλυτη —
ο κριτής που αραδιάζει την περίληψη
της ημερήσιάς σου απόδοσης
έχει χαθεί παντοτινά.
Αυτό είναι επιπλέον
ένα μάθημα αυτο-επινόησης.
Μετάφραση: Νικόλας Κουτσοδόντης
Φέτος ακούστηκαν πολλά ποιήματα που αφορούσαν το έμφυλο βίωμα, την κακοποίηση και τη γυναικεία ενδυνάμωση, όμως στην ποίηση της Άιβορι το φεμινιστικό στοιχείο είναι ταυτοτικό. Στην ποιητική της συλλογή Η κατασκευή της μάγισσας (μτφρ. Νικόλας Κουτσοδόντης, Κατερίνα Ηλιοπούλου, εκδ. Θράκα) η Βρετανίδα καλλιτέχνιδα αξιοποιεί δημιουργικά την έρευνα που έχει κάνει πάνω στο φεμινιστικό σύμβολο της μάγισσας και μέσα από την ποίησή της αντιστρέφει τον φόβο της κακοποίησης, του σεξισμού και της έμφυλης βίας. Το παραπάνω ποίημα ανήκει σε μια τριάδα ποιημάτων της ίδιας θεματικής ενότητας με τίτλο «Ξόρκια αντίστασης».
Η Helen Ivory είναι ποιήτρια και εικαστικός, που δημιουργεί θεατρικά κουτιά (shadowboxes) και κολάζ. Επιμελείται το διαδικτυακό λογοτεχνικό περιοδικό Ink Sweat and Tears και διδάσκει στο National Centre for Writing Academy, το Poetry School και το Arvon. Έχει διακριθεί ποικιλοτρόπως. Πρόσφατο παράδειγμα τιμητικής διάκρισης είναι ότι η έκτη της συλλογή με τίτλο Constructing a Witch (Bloodaxe Books, 2024) συμπεριλήφθηκε στις προτάσεις της Poetry Book Society, του οργανισμού που ίδρυσε ο T.S. Eliot. Η εν λόγω συλλογή μεταφράστηκε στα ελληνικά από τον Νικόλα Κουτσοδόντη και την Κατερίνα Ηλιοπούλου και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Θράκα με τον τίτλο Η κατασκευή της μάγισσας.
Μάρτιν Φιγκούρα (Martin Figura) – Το αγόρι που αντικατέστησε τη μάνα του
Το αγόρι που αντικατέστησε τη μάνα του:
με μια βέργα που βρήκε κι έτρεξε κατά μήκος
στα κάγκελα του πάρκου,
το ’κανε βάζοντας φωτιά στου πάρκου την εξέδρα
και παρακολουθώντας στο σκοτάδι,
κατασκευάζοντάς την με Meccano
με είκοσι επτά αποσπώμενα μέρη,
με το να την ζωγραφίζει από μνήμης
σε ένα μανεκέν
στη βιτρίνα κάποιου καταστήματος,
με την Ντάμα Κούπα να χτυπά
στις ακτίνες της ρόδας του ποδηλάτου του,
με το να κλέβει σοκολάτες,
να τρομοκρατεί
να καλαμπουρίζει
το ’κανε παίζοντας τερματοφύλακας
κομπάζοντας,
λέγοντας να σου γαμήσω
σκαλίζοντάς την στον βάλτο
σε κορμό βελανιδιάς,
φτιάχνοντάς την
από παιχνίδι σκιών
και καπνό,
μαζεύοντας βροχή απαλά
στη μικρή του παλάμη,
το ’κανε με το να τα βολεύει καλά,
το ’κανε τραγουδώντας χάλια,
και
το ’κανε γράφοντάς την
σε βιβλίο.
Μετάφραση: Νικόλας Κουτσοδόντης
Ο Martin Figura ήταν από τους πιο ευχάριστους συμμετέχοντες ποιητές. Η ψυχή της παρέας, πάντα εύρισκε έναν τρόπο να βάλει το φλεγματικό χιούμορ στη συζήτηση. Κι όμως, όταν ανέβαινε να διαβάσει, η ποίησή του δεν είχε τίποτα κωμικό. Αντίθετα, μας συγκινούσε βαθιά. Ξεχωρίσαμε το παραπάνω ποίημα, αλλά και το «Γιορτινό καπέλο», ένα ποίημα που έγραψε την περίοδο της πανδημίας για την κόρη του.
Ο ποιητής ζει στο Νόριτς μαζί με την Helen Ivory. Δεν κυκλοφορεί, ακόμη, η ποίησή του στα ελληνικά, αλλά στα αγγλικά μπορείτε να βρείτε τα εξής έργα του: Whistle (Arrowhead Press, 2010), Shed (Gatehouse Press), Dr Zeeman’s Catastrophe Machine (Cinnamon Press), My Name is Mercy (Fair Acre Press, 2021), Sixteen Sonnets for Care (Fair Acre Press, 2022), The Remaining Men (Cinnamon Press, 2023).
Ζίτα Ίζο (Zita Izsó) – Ψαρόσουπα
Ψαρόσουπα
Όταν με πλησίασε ήξερα
τι σήμαινε.
Ήθελα να ετοιμάσω την ψαρόσουπα,
μα έκλεισα το γκάζι
γρήγορα να μην καώ
αν πέσω.
Φώναζε,
έλεγε πως πάλι μίλησα σε όλους.
Το χαμόγελό μου είναι πρόστυχο
σαν φερμουάρ ξεχασμένο ανοιχτό,
κι εκείνος μάταια παιδιαρίζει·
ό,τι κι αν κάνει, οι άγγελοι τριγυρίζουνε το φρούτο.
Απ’ την καλή μου την καρδιά, δίνω τόσα σε άλλους
που τίποτε δεν μένει για εκείνον.
Η κουζίνα μας ήταν μικρή
σαν πρώιμη εξομολόγηση.
Οι δυο μας μέσα δύσκολα χωρούσαμε.
Ερχόταν προς το μέρος μου. Πήρα το μαχαίρι.
Έπρεπε να ψιλοκόψω τα λαχανικά
ώστε να μαγειρευτούν καλά,
γιατί τα δόντια του ήταν χαλασμένα
και θα μπορούσανε να σπάσουν με λέξεις σκληρές
που θα μου πετούσε
εάν δεν του άρεσε το φαΐ.
Έπειτα ήρθε κατά πάνω του.
Ο γιατρός είπε πως τον είχα μαχαιρώσει,
μα δεν θυμάμαι.
Στεκόμουν
με το μαχαίρι στα χέρια μου.
Όταν το αγόραζα
ο πωλητής είχε πει πως δεν θα έκοβε
ρίζες λαχανικών καλά
αν στόμωνε η λεπίδα.
Δεν είχα λεφτά να αγοράσω καινούργιο
και δεν έχω ένα καλό μαχαίρι να κόψω
και θα πρέπει όλα να τα καταπιώ
για χάρη των παιδιών.
Επειδή παράπαιε
κάλεσα το ασθενοφόρο.
Τα μάτια του άνοιξαν διάπλατα
σαν τώρα να ’βλεπε
τους ανθρώπους γύρω του
για πρώτη του φορά,
σαν ο έξω κόσμος να άρχισε να τον πλημμυρίζει
όπως το νερό που κατακλύζει ένα πλοίο που βυθίζεται.
Στο μεταξύ τα παιδιά
μπήκαν τρέχοντας μέσα από τον κήπο
λέγοντας πως τα τρόμαξε η κραυγή μου
γιατί νόμιζαν πως είχα δολοφονηθεί.
Τώρα δεν μπορώ να μιλήσω,
λες και το στόμα μου έχει μπουκώσει
με ωμά λαχανικά
που δεν μπορώ να μασήσω
γιατί είναι
χοντροκομμένα
και δεν έχουν μαγειρευτεί καλά.
Πολλοί με συμπονούν
μα εγώ φοβάμαι να απαλλαγώ απ’ τις κατηγορίες
γιατί θα ειπωθεί ότι, να ορίστε, ελεύθερη.
Μπορείς να πηγαίνεις.
Μα τότε θα πρέπει να μάθω απ’ την αρχή να περπατώ.
Μάταια γαντζώνομαι στην καρέκλα.
Το σπίτι μας θα γείρει και το μπαστούνι θα σπάσει,
αποσυντίθεται το δάπεδο κάτω απ’ τα πόδια μου.
Τα πάντα αποδεικνύονται μαλακά κι αδύναμα.
Από τη στιγμή που τώρα πια δεν είναι εδώ
ο κόσμος μοιάζει ευέλικτος.
Δεν ξέρω πού βρίσκονται τα ντουβάρια.
Νιώθω σαν ένα ζωντανό ψάρι
που μεταφέρουν μέσα σε πλαστική σακούλα.
Δεν μπορώ να μιλήσω γι’ αυτά
τα θέματα με κανέναν.
Κατηγορώ μονάχα τον εαυτό μου,
και τον ονειρεύομαι,
όνειρα που δεν πραγματοποιούνται ποτέ.
Ας πούμε, ενώ μου χαϊδεύει τα μπράτσα, λέει
πως δεν ξανάφαγε ποτέ του τόσο νόστιμη σούπα—
όλες οι γεύσεις του κόσμου—
μια ολάκερη Ατλαντίδα από γεύσεις κολυμπούσε στην ψαρόσουπά μου.
Συνεχίζει να σκαλίζει με το κουτάλι τον υποβρύχιο πολιτισμό,
έναν κήπο που οριοθετείται από φράχτη,
ένα ασβεστωμένο σπίτι,
και τη ζωή μας, που ξεκίνησε τόσο ευτυχισμένη.
Μετάφραση: Νικόλας Κουτσοδόντης
Μειλίχια, ευγενική και χαμηλόφωνη, μα με μια ποίηση που τσακίζει κόκαλα, η Ζίτα Ίζο ήταν η ήρεμη δύναμη του φετινού φεστιβάλ. Όταν ανέβαινε να διαβάσει στα Ουγγρικά, η φωνή της αφηγούνταν μια ιστορία θαρρείς σαν παραμυθάκι. Διαβάζοντας τη μετάφραση των ποιημάτων της, όμως, μέναμε όλοι με το στόμα ανοιχτό.
Η Zita Izsó γεννήθηκε στη Βουδαπέστη και ζει σήμερα στην Πράγα, μοιράζοντας τον χρόνο της ανάμεσα στην ποίηση, τη θεατρική γραφή και τη μετάφραση. Το πιο πρόσφατο βιβλίο της έχει τίτλο Enclosed Forest (Scolar Live, 2022). Στα ελληνικά, έχει συμπεριληφθεί η δουλειά της στην Ανθολογία νέων Ούγγρων ποιητών (Ανθολόγηση – Πρόλογος: Τίμπορ Βέινερ Σέννιει, Μετάφραση: Ανδρέας Αντωνίου, εκδ. Βακχικόν).
Ζόι Σκόλντινγκ (Zoë Skoulding) – Φώκια
Φώκια
στο μπες και βγες ενός βράχου είσαι
εδώ και στοχάζεσαι
την επόμενή σου κίνηση μέσα σε γκρίζο
πιο σκούρο ξετυλίγεται μια απροσδόκητη ταινία
ένα πλάνο μακρινό γυρισμένο κεφάλι πτερύγιο
όχι χαιρετισμός μα προειδοποίηση
όρθιο ενάντια στην σαν σκακιέρα της θάλασσας
ξεγελάς τον θάνατο στο τσακ
προς το παρόν στο παιχνίδι των αριθμών
πλούσια σε λίπος
νανουρισμένη όσο ο ουρανός σωπαίνει
πάνω σε ένα δέρμα από σκουμπρίσιο σύννεφο
έτσι θα θέλαμε να το σκεφτόμαστε
ενώ διαλαλούμε ακόμη τις απώλειές μας
μέσα σε αυτό το αδειανό ζεστό νερό
και με όλα του τα ψάρια ψαρεμένα ανακινείς
τον λείο όγκο σου μια συλλαβή
διάστικτη ω ασημένια που
γλιστράς σε μονοχρωμία μυστική
ελάσσονα έβδομη στην παλίρροια
που σηκώνεται αδέσμευτη κάτω από την επιφάνεια
σε μια διπλή ζωή είναι αλήθεια
δεν υπάρχει ποτέ αρκετός χρόνος μα
μονάχα αυτό εδώ το μοναδικό
φωτεινό καρέ σοκαρισμένο ανοιχτό
στην ξεπλυμένη σου σιλουέτα
Μετάφραση: Νικόλας Κουτσοδόντης
Ένα πολύ σημαντικό όνομα του φετινού φεστιβάλ ήταν η Ουαλή πολυβραβευμένη ποιήτρια, κριτικός λογοτεχνίας, μεταφράστρια και Καθηγήτρια Ποίησης και Δημιουργικής Γραφής, Ζόι Σκόλντινγκ. Συνδέσαμε την ποίησή της με την έναρξη και τη λήξη του φεστιβάλ, καθώς ακούσαμε ποιήματά της στη Λάρισα την πρώτη ημέρα, ενώ η οπτικοακουστική περφόρμανς της μαζί με την επίσης Ουαλή Catrin Menai, «Coastal Echoes: να ονοματίζεις τον κόσμο ξανά», έκλεισε το φετινό φεστιβάλ.
Η ποίησή της έχει μεταφραστεί σε πάνω από 25 γλώσσες και ποιήματά της έχουν συμπεριληφθεί σε δεκάδες ανθολογίες. Προς το παρόν δεν έχει μεταφραστεί κάποιο έργο της στα ελληνικά, αλλά μπορείτε να βρείτε τις εξής συλλογές στα αγγλικά: The Mirror Trade (Seren Books, 2004), Remains of a Future City (Seren Books, 2008), The Museum of Disappearing Sounds (Seren Books, 2013), Footnotes to Water (Seren Books, 2019), A Marginal Sea (Carcanet Press, 2022). Το 2020 εξέδωσε, επίσης, τα The Celestial Set-Up (Oystercatcher Press, 2020) και A Revolutionary Calendar (Shearsman). Το κριτικό της έργο περιλαμβάνει δύο μονογραφίες, τις Contemporary Women’s Poetry and Urban Space: Experimental Cities (Palgrave McMillan, 2013) και Poetry & Listening: The Noise of Lyric (Liverpool University Press, 2020).
Αλίσια Ε. Στάλιγκς (Alicia E. Stallings) – Μισάνοιχτα
Μισάνοιχτα
| Χάλασε το πλυντήριο. Μουλιάζοντας στη σκάφη, Κι άμα μιλάγαμε, έλεγες | Για μέρες πλέναμε στο χέρι. βρώμισαν οι θυμοί, καλύτερα να μη. | |
| Νύφη ήταν η Πανδώρα – Κι είπαν μην το ανοίξεις. Λες δεν υπάρχει ο βόθρος, | της έδωσαν κουτί Ξέρεις πώς πάει τώρα – και σού ’ρχεται η μπόχα. | |
| Για ό,τι οι θεοί απαγορεύσουν, Και βρέθηκε η Πανδώρα, Σήκωσε το καπάκι, | κάποιος θνητός θα βρεθεί, κι αρχίνισε ο βραχνάς, κι έξω όρμησε κάθε μπελάς: | |
| Πόλεμοι, αρρώστιες, και πόνοι, Κάθε μαρτύριο ανθρώπινο Στο άνοιγμα μόνο σκάλωσε | νεύρα κουρελιασμένα, έζησαν όλοι και είδαν – και έμεινε η Ελπίδα. | |
| Ή έτσι λέει ο μύθος – Ναι, σαν κάργιες πετάξαν Μα λέω πως λέξεις τα βάσανα, | και πώς να τ’ αρνηθώ; – τα βάσανα μέσ’ από κει, κι έμεινε μέσα η σιωπή. |
Μετάφραση: Παναγιώτης Ιωαννίδης
Πρώτη δημοσίευση της μετάφρασης: ΦΡΜΚ, τ.χ. 19, Χειμ. 2025
Η Αλίσια Στάλιγκς μας εντυπωσίασε με την έμμετρη ποίησή της, που ειδικά στο πρωτότυπο χαρακτηρίζεται από ηχητικές παρρησίες και έναν μοναδικό ρυθμό. Σαν έπη διάβασε το ως άνω ποίημα, αλλά και τα ποίηματά της «Για την Αταλάντη» και «Η λογική των παραμυθιών». Ο Έλληνας μεταφραστής της, πάντως, έχει βάλει τα δυνατά του να αποδώσει τη μουσικότητα του στίχου της, κάτι που μοιάζει αδύνατο.
Η Αλίσια Ε. Στάλιγκς είναι καταξιωμένη Αμερικανή ποιήτρια, τιμημένη με υποτροφίες από τα ιδρύματα Guggenheim και MacArthur. Είναι επίσης Καθηγήτρια Ποίησης του Oxford University. Στα αγγλικά κυκλοφορεί μια συλλογή επιλεγμένων ποιημάτων της με τίτλο This Afterlife: Selected Poems (FSG, 2022), η συλλογή Like (FSG, 2018), που ήταν υποψήφια για το Βραβείο Pulitzer, αλλά και οι συλλογές Olives (Northwestern University Press, 2012), Hapax (Northwestern University Press, 2006) και Archaic Smile (Northwestern University Press, 1999). Ποιήματά της έχουν συμπεριληφθεί στις ανθολογίες The Best American Poetry των ετών 1994, 2000, 2015, 2016 και 2017.
Μάρια Ντεγιάνοβιτς (Marija Dejanović) – Η καλοσύνη διαχωρίζει τη μέρα από τη νύχτα
Η καλοσύνη διαχωρίζει τη μέρα από τη νύχτα
Στον κήπο έχει δυο σκυλιά — μπάσταρδα
ποιος ξέρει από πόσες διαφορετικές ράτσες
Πίσω από το σπίτι, οι θάμνοι της ροδιάς μοιάζουν με πληγή
που άνοιξε από έλλειψη χτενίσματος
λουσίματος, φροντίδας
Κάθε μέρα την ακούω να του φωνάζει
τσιρίζει σαν ένα γκρίζο πουλί και έπειτα
ένα πνιχτό ανθρώπινο κλάμα
Όταν τεντώνω τ’ αυτιά μου να την ακούσω
σαν μέσα από το νερό
μου κατέστρεψες τη ζωή και εξαιτίας σου δεν έχω κανέναν
και το γάβγισμα του σκύλου
αλλά θα δεις, κάποτε που δεν θα υπάρχω πια
τίνος το αίμα θα ρουφάς με καλαμάκι
και δεν ξέρω αν το λέει στον άντρα της
και του φέρεται σαν να ήταν σκύλος
ή στον σκύλο, και του φέρεται σαν να ήταν ο άντρας της
Είμαι σίγουρη πως η αγάπη διαχωρίζει το κατοικίδιο από το αδέσποτο
όπως η καλοσύνη διαχωρίζει τη μέρα από τη νύχτα
και είμαι όλο και πιο πεπεισμένη ότι τίποτα αξιοσημείωτο
δεν διαχωρίζει τον άνθρωπο από τα άλλα ζώα
Τίποτα χειροπιαστό δεν φαίνεται μες στο σκοτάδι, οι θάμνοι της ροδιάς
μοιάζει να ευδοκιμούν με βιασύνη μέσα από τη γούνα τους
Τα ώριμα ρόδια είναι πολύποδες
που φουσκώνουν στο λαιμό από το σφίξιμο της αλυσίδας
και εξέχουν κάτω από τη γούνα
δεν είμαι σίγουρη εάν αναβλύζει ο θάνατος μέσα από το δέρμα
ή είναι η ζωή που διαπερνάει την αλυσίδα
Έναν βαρύ χειμώνα
γλίστρησε στον παγωμένο δρόμο ενώ έφερνε φαγητό στα σκυλιά
και έσπασε το πόδι της
Ονειρεύτηκα ότι επιτέλους πέθανε
και σταμάτησε να βασανίζει τον εαυτό της και τα σκυλιά
ότι έπεσε παγετός και σκέπασε τα ρόδια, το πόδι και τους πολύποδες
Ονειρεύτηκα πως ήρθα με ένα πριόνι, έκοψα τις αλυσίδες τους
και απελευθέρωσα τα εκατό σκυλιά της που
ζωντανά και νεκρά
επιτέλους έφυγαν
έφυγαν στο δρόμο
που οδηγεί έξω από την αυλή
για να φάνε τη θλίψη της και να γλείψουν τις πληγές της
Μετάφραση: Irena Gavranović Lukšić
Η Μάρια Ντεγιάνοβιτς εκτελεί πολλαπλούς ρόλους πριν και κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ.Καλλιτεχνική διευθύντρια μαζί με τον Θάνο Γώγο, επιμελήτρια των κειμένων, συντονίστρια και επιβλέπουσα της ομαλής εξέλιξης της κάθε βραδιάς, ο άνθρωπος στον οποίο απευθύνεσαι ανά πάσα στιγμή. Όταν, όμως, ανεβαίνει στη σκηνή να διαβάσει, θυμόμαστε τον βασικό της ρόλο ως πολύ καλής ποιήτριας. Το παραπάνω ποίημα βρίσκεται στην ομώνυμη συλλογή, Η καλοσύνη διαχωρίζει τη μέρα από τη νύχτα, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Θράκα.
Η Μάρια Ντεγιάνοβιτς είναι ποιήτρια, κριτικός και εκδότρια, που ζει ανάμεσα στην Κροατία και την Ελλάδα. Οι συλλογές της, Etika kruha i konja (SKUD IGK, 2018), Središnji god (Matica Hrvatska, 2019), και Dobrota razdvaja dan i noć (Sandorf, 2021) έχουν βρεθεί υποψήφιες για πολλά βραβεία και ποιήματά της έχουν μεταφραστεί σε πάνω από είκοσι πέντε γλώσσες. Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων Κροατίας, του Κροατικού Κέντρου PEN, εκπρόσωπος στην Επιτροπή Γυναικών Συγγραφέων της Διεθνούς PEN (IPWWC) και μέλος της διεθνούς λογοτεχνικής πλατφόρμας Versopolis. Συνεργάζεται, γράφοντας δοκίμια και κριτικές βιβλίων, με την κροατική εφημερίδα Jutarnji List.
Μαριάν Κατζαρά (Marianne Catzaras) – Είναι αυτή η αγάπη
Είναι αυτή η αγάπη
Κόμπος στον λαιμό
Είναι αυτός ο σκύλος
που τρώει
πέτρες στο μάρμαρο
Είναι αυτή η λέξη
ολομόναχη
μες στην σελίδα
που δεν βρίσκει την φράση της
Είναι αυτός ο άνθρωπος
άβολα καθισμένος μες στην νύχτα
που φοράει
βρώμικες ορχιδέες
στο στήθος του
κι αυτή η αγάπη
κόμπος στον λαιμό
που δεν σταματά
να ουρλιάζει
Είναι αυτή η θλίψη
αφημένη στον σταθμό
Είναι αυτή η γερόντισσα στο γεμάτο χώματα
σαλόνι της
ο φύλακας
πίσω απ’ το φως
μέσα στον πίνακα
και αυτές οι καταιγίδες
που φυτρώνουν
στον λαιμό σου
Μα τι λέει
η καμπύλη στο στενό
και ο πόνος στην μελάνη
τι λέει η απεραντοσύνη
στην ατελή ανατομία
των ανθρώπων
Τι λέει η ανάμνηση
στην ύλη και στην καταγωγή των σημαδιών
και οι διαγραφές
που δεν εγγράφηκαν
που στοιβάχτηκαν
που εγκλωβίστηκαν
Μα τι λένε τα αρχεία
στην μνήμη
και η απεικόνιση
στην γεωμετρική καταγραφή
Είναι ένα όνομα
που διασχίζει τις σελίδες
κι αυτή η αγάπη
που δεν σταματά
να ουρλιάζει
Μετάφραση: Χρυσή Γιάντσιου
Η ελληνικής καταγωγής, γεννημένη στην Τυνησία, Μαριάν Κατζαρά ποτέ δεν πρόσθετε κάποια ιστορία ή προλογικό σχόλιο πριν ή μετά την ανάγνωση της ποίησής της. Ανέβαινε στο βήμα και απλά άφηνε τις λέξεις της να μιλήσουν από μόνες τους. Ευγενική, λιτή και υποβλητική, η προσωπικότητά της αντικατοπτρίζεται στην ποίησή της. Στα ελληνικά, κυκλοφορεί η ποιητική της συλλογή Να μην ξεχάσω (μτφρ. Χρυσή Γιάντσιου) από τις εκδόσεις Νίκας.
Η Μαριάν Κατζαρά σπούδασε Φιλολογία στη Σορβόννη και, έπειτα, αφοσιώθηκε στη φωτογραφία. Εκθέτει έργα της στην Τυνησία, τη Γαλλία, την Ιταλία, τη Γερμανία, τις ΗΠΑ, την Αίγυπτο και την Ελλάδα. Το 2010 απέσπασε το Μεγάλο Βραβείο της πόλης της Τύνιδας και το 2011 της απονεμήθηκε ο τίτλος του Ιππότη των Τεχνών και των Γραμμάτων από τη Γαλλική Δημοκρατία. Εκτός από φωτογράφος, είναι και ποιήτρια — περιοδεύει ανά τον κόσμο παρουσιάζοντας τη δουλειά της, η οποία έχει εκδοθεί από τους εκδοτικούς οίκους Actes Sud (Γαλλία), Simpact (Τυνησία), Electa (Ιταλία), Πηγή και Νίκας (Ελλάδα). Ποιήματά της έχουν δημοσιευτεί σε διεθνή περιοδικά και έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, τα ιταλικά και τα αραβικά. Υπήρξε από τα ιδρυτικά μέλη του Φεστιβάλ Voix Vives της Σετ.
