«Είμαστε εξαιρετικά τυχεροί που ζούμε στην Ευρώπη» μας έλεγε σε πρόσφατη συνέντευξή του για την Book Press, o ευρωπαϊστής ιστορικός Τίμοθι Γκάρτον Ας. Δύο χρόνια μετά από την έναρξη του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία ανατρέχουμε στα άρθρα που γράψαμε για βιβλία που διαβάσαμε και προτείναμε όλο αυτό το διάστημα. Το ερώτημα «πώς φτάσαμε ως εδώ» συμπληρώνεται πλέον με το πιο αγωνιώδες αν «είναι η Ευρώπη σε πόλεμο».
Γράφει η Ελένη Κορόβηλα
Καθώς σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2024, συμπληρώθηκαν δύο χρόνια από το πρωινό που τα ρωσικά στρατεύματα εισέβαλλαν σε ουκρανικό έδαφος με σκοπό -όπως αρχικά λεγόταν- να γίνει ένας «πόλεμος-αστραπή», να καταληφθεί το Κίεβο και, κατά τη ρωσική ρητορική, να «αποναζιστικοποιηθεί» η χώρα, ανατρέχουμε στα βιβλία που διαβάσαμε αυτό το διάστημα προσπαθώντας να κατανοήσουμε τι συμβαίνει στην Ευρώπη.
Βιβλία με τα οποία αποπειραθήκαμε, σε μια πρώτη προσέγγιση, να κατανοήσουμε πώς είχαμε βρεθεί με έναν πόλεμο που προκαλούσε ρωγμές στη μακρά και σταθερή περίοδο ειρήνης στην Ευρώπη. Πρώτα είχαμε ανατρέξει σε βιβλία που έδιναν εξηγήσεις -το καθένα από διαφορετική σκοπιά- για τον πόλεμο που μόλις είχε ξεσπάσει στην Ουκρανία, καθώς και στις σκοτεινές πλευρές του καθεστώτος του Βλαντιμίρ Πούτιν.
Άμεσα αναζητήσαμε συγγραφείς που προσπάθησαν να καταγράψουν τα γεγονότα την ώρα που διαδραματίζονταν, όπως ο Ουκρανός Αντρέι Κούρκοφ. Σε άρθρο του στον Economist δύο εικοσιτετράωρα μετά την εισβολή, έγραφε πώς αντέδρασε ο ίδιος, πώς διέφυγε από το Κίεβο, πώς βρέθηκε πρώτα στο χωριό του, τη Λαζαρίβκα και στη συνέχεια στη μεγάλη πόλη στα δυτικά της Ουκρανίας, στο Λβιβ, κοντά στα σύνορα με την Πολωνία. Το κείμενό του ήταν και παραμένει πολύτιμο για την κατανόηση αυτής της εισβολής.
Ένα μικρό απόσπασμα από το άρθρο του:
»Το δάσος απλωνόταν και στις δύο πλευρές του δρόμου, όπου περιστασιακά υπήρχαν στοιβαγμένα σακιά με άμμο που πίσω τους έκρυβαν οπλισμένους στρατιώτες. Κάθε δέκα λεπτά ακούγαμε στο ραδιόφωνο ανακοινώσεις που ζητούσαν από τον κόσμο να μην ποστάρει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης φωτογραφίες των ουκρανικών αμυντικών θέσεων. Όταν κάποια στιγμή που περνούσαν από δίπλα μας μερικά στρατιωτικά “Humvee” πήγα να πιάσω το κινητό μου, η γυναίκα μου με αγριοκοίταξε. “Δεν είναι για το facebook”, απολογήθηκα.
»Αν και όλοι μας διασκορπιζόμαστε σε διαφορετικές κατευθύνσεις, αυτή είναι μια καθοριστική στιγμή για την Ουκρανία. Γίνομαι όλο και πιο περήφανος κάθε φορά που ακούω τα νέα –την εξαιρετική στρατηγική, τη γενναιότητα– αν και φυσικά ακούμε μόνο τη μία πλευρά της ιστορίας. Δεν νομίζω ότι η Ουκρανία είναι έτοιμη να συνθηκολογήσει. Το οποίο είναι τραγικό. Και την ίδια στιγμή καλό.
Με τη σκέψη ότι «η λογοτεχνία στοχεύει στον μακρύ χρόνο», διαβάζαμε λογοτεχνία αλλά και ιστορία, βιβλία ερευνητικά, βιβλία γεωπολιτικής.
Αντρέι Κούρκοφ: «Θα πρέπει πρώτα να έχουμε δει την κηδεία του Πούτιν»
Το καλοκαίρι του 2022, χάρη στο 1ο Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων, είχαμε τη σπάνια ευκαιρία να ακούσουμε τον Αντρέι Κούρκoφ να συνομιλεί με τον συγγραφέα Σταύρο Ζουμπουλάκη.
Ο διάλογος που ανέπτυξαν ήταν ουσιαστικός κι αποκαλυπτικός για το τι σημαίνει εθνική ταυτότητα για έναν ρωσόφωνο Ουκρανό. Έχοντας διαβάσει τις Γκρίζες μέλισσες (μτφρ. Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης, εκδ. Καστανιώτη), το μυθιστόρημα «αποτύπωμα μιας χώρας, μιας ιστορικής κατάστασης, ενός γεωπολιτικού μπερδέματος, αλλά και μιας εθνικής αναπηρίας που μεταβιβάζεται και στους πολίτες», του Κούρκοφ, τον ακούσαμε να εξηγεί τον διαρκή πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία. Και θυμηθήκαμε ότι στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου ο μοναχικός μελισσοκόμος Σεργκέι Σεργκέγιτς, ο ήρωας του μυθιστορήματος, λέει στον παλιό συμμαθητή του και μοναδικό συγχωριανό του, τον φιλορώσο Πάσκα: «Ας πιούμε με την ευχή να τελειώσουν όλες αυτές οι αηδίες».
Ο Κούρκοφ μας είχε τότε πει ότι η ευκταία έκβαση είναι «η απόσυρση των ρωσικών δυνάμεων από όλα τα εδάφη, συμπεριλαμβανομένης της Κριμαίας. Για να συμβεί όμως κάτι τέτοιο, θα πρέπει πρώτα να έχουμε δει την κηδεία του Πούτιν». Υπερβολή; «Όσο ζει, ο πόλεμος θα συνεχίζεται. Θα κάνει τα πάντα για να ασκήσει πιέσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τα επόμενα θύματά του θα είναι η Πολωνία και η Λιθουανία, καθώς θέλει να αποκτήσει απευθείας πρόσβαση στον θύλακα του Καλίνινγκραντ», είχε συμπληρώσει.
Βιβλία που γράφτηκαν ενώ γραφόταν η Ιστορία
Πριν από ακριβώς έναν χρόνο, είχαμε στα χέρια μας και νέα βιβλία που είχαν γραφτεί καθώς γραφόταν ένα από τα πιο αναπάντεχα κεφάλαια της Ιστορίας. Μελέτες, συλλογικοί τόμοι, βιβλία που επιχειρούν να δώσουν τις απαντήσεις που όλοι χρειαζόμαστε.
Μεταξύ αυτών, και η βιογραφία του Προέδρου της Ουκρανίας Ζελένσκι που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος με τίτλο Βολοντίμιρ Ζελένσκι – Η βιογραφία ενός απρόσμενου πρωταγωνιστή (μτφρ. Μαρία Μουρκούση).
Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν και τουλάχιστον δύο βιβλία Ελληνίδων συγγραφέων για παιδιά μίλησαν στα παιδικό αναγνωστικό κοινό για τον πόλεμο στην Ουκρανία που μαίνεται Όχι και τόσο μακριά [μας], όπως είναι ο τίτλος της εικονογραφημένης ιστορίας της Βάνας Μαυρίδου που κυκλοφλορησε από τις εκδόσεις Διόπτρα σε εικονογράφηση της Ρένιας Μεταλληνού. Η Μαρία Λυκάρτση με το δικό της εικονογραφημένο παραμύθι Κανονικά (εκδ. Καστανιώτη) συνέθεσε «ένα ευσύνοπτο εικονοποιημένο ποίημα, μια ωδή στα παιδιά που αποκόπηκαν βίαια από τις ζωές τους». Το κείμενό της απογειώθηκε χάρη στην εικονογράφηση της Ντανιέλας Σταματιάδη.
Τίμοθι Γκάρτον Ας: «Η Ευρώπη είναι σε πόλεμο»
Ο πιο ευρωπαϊστής Βρετανός ιστορικός, ο Τίμοθι Γκάρτον Ας, που πιστεύει, όπως μας έλεγε σε πρόσφατη συνέντευξή του για την Book Press, ότι «είμαστε εξαιρετικά τυχεροί που ζούμε στην Ευρώπη. Δεν μπορώ να φανταστώ άλλο μέρος του κόσμου όπου μπορείς να πηγαίνεις από χώρα σε χώρα και πάλι να αισθάνεσαι πως είσαι σε έναν κοινό τόπο: την Ευρώπη», έγραψε αυτές τις μέρες ένα άρθρο για την εφημερίδα Guardian. Στο άρθρο του θέτει το ερώτημα που δανειστήκαμε για τον τίτλο μας: Είναι η Ευρώπη σε πόλεμο;
Η απάντηση που δίνει είναι καταφατική: «Η Ευρώπη βρίσκεται σε πόλεμο. Δεν είναι σε πόλεμο πλήρους κλίμακας με τον τρόπο που ήταν πριν από 80 χρόνια, όταν οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες συμμετείχαν άμεσα σε μάχες, αλλά σίγουρα δεν είναι σε ειρήνη όπως πριν από 20 χρόνια, πριν ο Πούτιν ξεκινήσει τον δρόμο της σύγκρουσης με όσους βρίσκονται στα δυτικά της Ρωσίας. Εάν δεν αντιμετωπίσουμε την επείγουσα ανάγκη να επιτρέψουμε στην Ουκρανία να εδραιώσει τις αμυντικές της θέσεις, να ανασυνταχθεί και τελικά να κερδίσουμε τον πόλεμο που διεξάγει για λογαριασμό όλων μας, τότε λίγα χρόνια αργότερα θα αντιμετωπίσουμε μια ακόμη πιο άμεση επίθεση από μια θρασεία, ρεβανσιστική Ρωσία. (…) Ο Πούτιν πρέπει να ηττηθεί. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος να «σκοτώσουμε αυτόν τον πόλεμο».
Το πιο πρόσφατο βιβλίο του Γκάρτον Ας που κυκλοφόρησε στα ελληνικά με τίτλο Πατρίδες (μτφρ. Δημήτρης Δουλγερίδης, εκδ. Ψυχογιός) χαρακτηρίζεται από τον ίδιο μια προσωπική ιστορία της Ευρώπης, που τώρα, όμως, έχει έναν πόλεμο να κερδίσει και «δεν αρκεί να μην τον χάνει» όπως τονίζει ο Βρετανός ιστορικός και συγγραφέας.
* Η ΕΛΕΝΗ ΚΟΡΟΒΗΛΑ είναι δημοσιογράφος.
Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.
