«Κι αν είμαι κουίρ, μη με φοβάσαι» – Τα καλύτερα κουίρ βιβλία του 2024

Στον αντίστοιχο περσινό απολογισμό είχαμε σημειώσει ότι το 2023 ήταν μια χρονιά ηχηρής παρουσίας της κουίρ λογοτεχνίας, όπως αποδείχτηκε από τις επιλογές μεγάλων και μικρών εκδοτικών, αλλά και τις συζητήσεις που προέκυψαν σε φεστιβάλ και άλλες εκδηλώσεις. Το 2024, η κουίρ λογοτεχνία που εκδόθηκε ήταν ακόμα περισσότερη και η φετινή καταγραφή μετρά τουλάχιστον 30 τίτλους βιβλίων λογοτεχνίας, θεωρίας, συλλογών και λοιπών εγχειρημάτων.

Με εξαίρεση ένα βιβλίο που ξεχώρισε με τον τρόπο που απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες και συμπεριλαμβάνεται και εδώ, η λίστα αυτή περιορίζεται σε βιβλία ενηλίκων ή νέων. Για βιβλία, όμως, που προωθούν την εξοικείωση των παιδιών με τις έννοιες της συμπεριληπτικότητας, της αποδοχής και ανεκτικότητας, παραπέμπουμε στο άρθρο Πώς να μην καλλιεργούμε έμφυλα στερεότυπα: Οι απαντήσεις σε 20 βιβλία για παιδιά στο οποίο η Ελένη Κορόβηλα κάλυψε τη σχετική εκδοτική παραγωγή του 2024.

Για το κουίρ, αντί προλόγου

Οι συζητήσεις που γεννά μια τέτοια «λίστα» είναι ποικίλες και τα επακόλουθα ερωτήματα οφείλουν να εγερθούν, όπως, για παράδειγμα, το ζήτημα της ορατότητας έναντι της ποιότητας. Ο χαρακτηρισμός «κουίρ» για τα βιβλία που ακολουθούν δεν πρέπει να ιδωθεί περιοριστικά ούτε σαν αποκλειστική προσδιοριστική ταμπέλα που αντικαθιστά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Η ένταξη των βιβλίων στη λίστα αυτή είναι μια προσπάθεια χαρτογράφησης μιας λογοτεχνίας που, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, δεν συναντάται σε άλλες λίστες, παρά μόνο, εντελώς συμπτωματικά, κάθε Ιούνιο. Η επαγρύπνηση γι’ αυτούς τους τίτλους πρέπει να είναι διαρκής, παρόλο που η καταγραφή τους δεν είναι περιοριστική, αν λάβουμε υπόψη πόσα (κουίρ) βιβλία γράφονται και μεταφράζονται κάθε χρόνο.

Ο λόγος που επέλεγε το queer έναντι του gay είναι γιατί, για τη hooks, το κουίρ «δεν έχει να κάνει με ποιον κάνεις σεξ, αλλά με έναν εαυτό που βρίσκεται σε δυσαρμονία με οτιδήποτε υπάρχει γύρω του και πασχίζει να βρει και να εφεύρει έναν χώρο μέσα στον οποίο θα μιλά, θα ζει και θα ευημερεί».

Όσον αφορά την ίδια την έννοια του κουίρ, ας δανειστούμε μια φράση που αποδίδεται στη bell hooks, την οποία είχαμε φέτος τη χαρά να δούμε στα ελληνικά, αφού μεταφράστηκε το βιβλίο της Όλα για την αγάπη (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο). Η ίδια αναφερόταν στον εαυτό της ως «queer-pas-gay», με το γαλλικό “pas” (όχι) ενδιάμεσα να δηλώνει αντίθεση. Ο λόγος που επέλεγε το queer έναντι του gay είναι γιατί, για τη hooks, το κουίρ «δεν έχει να κάνει με ποιον κάνεις σεξ, αλλά με έναν εαυτό που βρίσκεται σε δυσαρμονία με οτιδήποτε υπάρχει γύρω του και πασχίζει να βρει και να εφεύρει έναν χώρο μέσα στον οποίο θα μιλά, θα ζει και θα ευημερεί». Κρατώντας αυτόν τον ρευστό ορισμό, που περιλαμβάνει όχι μόνο τις σεξουαλικές αλλά και τις πολιτικές συνδηλώσεις του κουίρ, ας περιηγηθούμε στα φετινά κουίρ βιβλία.

ΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ

Κουίρ 2024 – Βίωμα, Τέχνη, Θεωρία,Συλλογικό, επιμέλεια Γιώτα Τεμπρίδου, εκδ. Ψηφίδες

Ήδη από την περσινή χρονιά, οι εκδόσεις Ψηφίδες επέδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για ζητήματα που άπτονται της κουίρ θεωρίας. Στην περσινή λίστα μετρούσαμε τρία βιβλία τους, με το ένα από αυτά να απευθύνεται σε παιδιά, και στη φετινή άλλα δύο. Το 2024 κατέφτασε στα ράφια των βιβλιοπωλείων ένας συλλογικός τόμος που ετοιμαζόταν πολύ καιρό, ένα φροντισμένο πόνημα με τίτλο Κουίρ 2024 – Βίωμα, Τέχνη, Θεωρία. Με τη συμβολή πολλών ατόμων και συνδετικό κρίκο την επιμελήτρια του τόμου και συγγραφέα Γιώτα Τεμπρίδου, προέκυψε αυτή η πολυφωνική έκδοση με βιωματικά, λογοτεχνικά και δοκιμιακά κείμενα.

Το Κουίρ 2024 είναι από τα βιβλία που θέλεις να έχεις στη βιβλιοθήκη ή στο κομοδίνο σου για να επιστρέφεις διαρκώς, διαχρονικό και ταυτόχρονα χρονικά προσδιορισμένο. Το «2024» στον τίτλο δηλώνει μια απόπειρα του τόμου να αφουγκραστεί το κουίρ στη σημερινή πραγματικότητα, όπως το ζουν τα συμμετέχοντα υποκείμενα τη δεδομένη χρονική στιγμή. Στον «κουιροτόμο» αυτόν, όμως, δεν υπάρχει καμία οριοθέτηση ή ορισμός του κουίρ, παρά μόνο ένας πολυπρισματικός εορτασμός του. Το αποτέλεσμα είναι μια διεκδίκηση χώρου απτή, λόγω του όγκου της έκδοσης, αλλά και συμβολική. Το πιο κουίρ απ’ όλα είναι ότι το βιβλίο διατέμνει τα είδη, καθώς η λογοτεχνικότητα εισβάλλει στα κείμενα που κατηγοριοποιήθηκαν ως βιωματικά και το βίωμα τρυπώνει στην Τέχνη και στον Λόγο που βρίσκονται εντός του.

Queer Αισθήματα – Ριζοσπαστικές προσεγγίσεις στην ψυχοθεραπεία του σεξ, της σεξουαλικότητας και του φύλου, Συλλογικό, επιμέλεια: Lyndsey Moon, μτφρ. Μιχάλης Μεντίνης και Χρήστος Πάλλας, επιστημονική επιμέλεια: Αφροδίτη Καψάλη, εκδ. Oposito

Ένα πολύ σημαντικό βιβλίο για τον ακαδημαϊκό και πρακτικό χώρο της κλινικής ψυχολογίας και ψυχοθεραπείας με απεύθυνση σε θεραπεύτριες/ές, θεραπευόμενε/ους και ένα ευρύτερο κοινό, είναι το Queer αισθήματα από τις ανεξάρτητες εκδόσεις Oposito, οι οποίες συστήνουν σταθερά τίτλους από τις επιστήμες ψυχικής υγείας και τη φεμινιστική/κουίρ θεωρία. Στον συγκεκριμένο τίτλο της σειράς «Ψυχοθεραπεία», τα πεδία ενδιαφέροντος των εκδόσεων συγκλίνουν. Στα εννιά δοκίμια της έκδοσης, οι ειδικοί του κλάδου προτείνουν τρόπους με τους οποίους μπορεί η θεραπευτική πρακτική να διασταυρωθεί με την κουίρ θεωρία, με σκοπό η πρώτη να γίνει πιο ασφαλής για τα κουίρ υποκείμενα και συμπεριληπτική προς τα ίντερσεξ και τρανς άτομα.

Σε έναν κλάδο, όμως, που έχει δομηθεί πάνω στη δυαδική θεώρηση του φύλου και την κανονιστική αντίληψη της σεξουαλικότητας και των έμφυλων ρόλων, η κουίρ θεωρία δεν έχει γίνει δεκτή με την ευκολία που παρατηρήθηκε στις πολιτισμικές ή λογοτεχνικές σπουδές. Προς αυτή την κατεύθυνση, προτείνεται η αποδόμηση κάποιων «θέσφατων» της ψυχολογικής επιστήμης για τις «φυσιολογικές» συμπεριφορές ή τα μοντέλα ταυτοτήτων, και ο επαναπροσδιορισμός των εργαλείων και της μεθοδολογίας που χρησιμοποιεί η θεραπεία. Η κουίρ θεωρία είναι η αφορμή για μια απαραίτητη κριτική των παγιωμένων σχέσεων εξουσίας στο πλαίσιο της θεραπευτικής πρακτικής και ανοίγει τον δρόμο για μια ριζοσπαστική ψυχοκοινωνική οπτική που θα ήταν καλό να ασπάζονται οι επαγγελματίες του χώρου.

ΛΟΑΤΚΙ+ Δικαιώματα & Ελευθερίες, του Βασίλη Σωτηρόπουλου, εκδ. Σάκκουλα

Ογκώδες και βαρύ, στο σχήμα του πολυκώδικα που εκδίδουν οι νομικοί εκδότες στην Ελλάδα, το ΛΟΑΤΚΙ+ Δικαιώματα & Ελευθερίες του Βασίλη Σωτηρόπουλου δίνει εκ πρώτης όψεως την εντύπωση ότι απευθύνεται μόνο σε νομικούς. Περιέχει, πράγματι, όλες τις κρίσιμες νομοθετικές αλλαγές σχετικά με τα ατομικά και συλλογικά δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ προσώπων σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο, με ξεχωριστή ανάλυση για καθένα από αυτά και έμφαση στις πρόσφατες αλλαγές στο οικογενειακό δίκαιο. Ταυτόχρονα, ο Σωτηρόπουλος φωτίζει το χάσμα ανάμεσα στη νομοθετική κατοχύρωση και την πραγματική απόλαυση κάποιων δικαιωμάτων, ενώ υπογραμμίζει τα κενά και τις ελλείψεις των νόμων, όπως η χαρακτηριστική σιωπή του νόμου για τη δυνατότητα τεκνοθεσίας και το τεκμήριο γονεϊκότητας των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων.

Μέσα, όμως, από τις περιπτώσεις που απασχόλησαν τη νομολογία, από τις ιστορίες των ανθρώπων που έφτασαν ενώπιον του δικαστηρίου για ζητήματα σχετικά με την ταυτότητα φύλου, τις άμεσες και έμμεσες διακρίσεις στον χώρο της εργασίας, της υγείας και εκπαίδευσης, τα εγκλήματα μίσους και προκατάληψης και την αναγνώριση της γονεϊκότητας, αυτός ο τόμος κουβαλά τη δύναμη να καταπολεμήσει την πεποίθηση ότι αυτές οι ζωές είναι κάπου αλλού, «εκεί έξω», μακριά από εμάς, και να αναδείξει την ομοφοβία/τρανσοφοβία σε συστημικό επίπεδο.

Το Μεταξένιο, του Κυριάκου Χαρίτου, εικονογράφηση του Βασίλη Κουτσογιάννη, εκδ. Μεταίχμιο

Το Μεταξένιο, το παραμύθι του Κυριάκου Χαρίτου, ενδεδυμένο με την υπέροχη εικονογράφηση του Βασίλη Κουτσογιάννη, είναι ένα παραμύθι που με εύληπτο πλην συμβολικό τρόπο θίγει τη διαφορετικότητα, το τραύμα, τον φόβο, την ευθραυστότητα και εν τέλει την αλληλεξάρτηση, μέσα από ένα τρυφερό ταξίδι μεταμόρφωσης. Το μεταξένιο είναι ένα παιδί πλασμένο από μετάξι, πολύτιμο και μαλακό, λεπτεπίλεπτο και ευαίσθητο. Το υλικό του είναι ιδιαίτερο, γι’ αυτό μαθαίνει από μικρό να ζει σε ένα κουκούλι γεμάτο απαγορεύσεις, μακριά από τους ανθρώπους που πλάθονται από άλλα υλικά. Όταν αποφασίζει να εκτεθεί στον κόσμο, πληγώνεται, και μόνο το Ραφτάκι μπορεί να επουλώσει τις πληγές του.

Ένα παραμύθι με αυθόρμητη και όχι στημένη λυρικότητα, πηγαία άφυλο, με ευρηματική λεξιπλασία, αλλά και εικόνες που αποτυπώνουν συναισθήματα, με διδάγματα, αλλά χωρίς στάλα διδακτισμού, είναι κουίρ γιατί στέκει αντίθετα στο ρεύμα παιδικών βιβλίων, που πασχίζουν να εγκλωβίσουν σε λέξεις αυτό που εκπέμπει πυρηνικά το Μεταξένιο. Απαλό και τρυφερό σαν τον ήρωά του, με ξέχειλη αγάπη από τους συντελεστές του, θα τέρψει τα μικρά παιδιά, αλλά θα συγκινήσει βαθιά τα μεγάλα.

Το τελευταίο όνειρο, του Πέδρο Αλμοδόβαρ, μτφρ. Μαρία Παλαιολόγου, εκδ. Διόπτρα

Σε μία λίστα με έργα κουίρ τέχνης, ο Πέδρο Αλμοδόβαρ, που ενσαρκώνει τον ανένταχτο, επαναστατικό πυρήνα του «κουίρ», πρέπει να είναι μια κατηγορία από μόνος του. Κάθε κινηματογραφικό καρέ της μεγάλης του καριέρας το αποδεικνύει. Η συλλογή αφηγήσεων Το τελευταίο όνειρο είναι, κατά δήλωση του δημιουργού, συμπληρωματική των ταινιών του, καθώς κάποιες από αυτές αντανακλώνται σε κινηματογραφικά ενσταντανέ που γύρισε ή πρόκειται να γυρίσει. Τρυφερότητα και ερωτισμός, κιτς μελόδραμα και χιούμορ, καλτ και Ιστορία, όλες οι αντιθέσεις περιπλέκονται σε αυτά τα γραπτά που αποτυπώθηκαν σε μια περίοδο από το 1960 έως σήμερα και επιβεβαιώνουν τον χαρακτηρισμό του Πέδρο ως μεγάλου auteur.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ, ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΙ ΕΝΔΙΑΜΕΣΟ 

Ελσίνκι, του Θεόδωρου Γρηγοριάδη, εκδ. Πατάκη

Στο πιο πρόσφατο μυθιστόρημα του Θεόδωρου Γρηγοριάδη, ένας συγγραφέας, ο Αντώνης, γνωρίζει τον πολύ νεότερό του Κούρδο πρόσφυγα Αβίρ. Για τον Αβίρ η Ελλάδα είναι μια «ενδιάμεση στάση», νομικά και συναισθηματικά, το μέλλον του και η ζωή του θα χτιστεί σύντομα στη Φινλανδία. Ο Αντώνης, όμως, αυτός που μένει πίσω, επιβαρύνεται με τη μνήμη και αναλαμβάνει την εξιστόρηση της γνωριμίας και φιλίας των δύο ανδρών, μέσα από διαφορετικές οπτικές, γεωγραφίες και χρονικά επίπεδα. Σαν μια κουίρ αναδιήγηση ή μάλλον πραγματική εκδοχή του «Ο φόβος τρώει τα σωθικά» του Φασμπίντερ, το Ελσίνκι αποτυπώνει έναν έρωτα που φωλιάζει στο ρευστό πολιτικό συγκείμενο μιας Ελλάδας, Ευρώπης και Μέσης Ανατολής σε κρίση. Κι ενώ οι κανονιστικές επιταγές του φύλου, της θρησκείας, του γάμου επιβάλλουν απόσταση, οι τόσο θερμοί ψηφιακοί διάλογοι των δυο ηρώων και η υπερκέραση όλων των απτών και αόρατων συνόρων τους κρατούν κοντά. Ένα μυθιστόρημα που αντιστρέφει, «κουηροποιεί» τις έννοιες της οικογένειας, της ευαλωτότητας και της εγγύτητας.

Ίσως φύγεις στο εξωτερικό, του Νικόλα Κουτσοδόντη, εκδ. Θράκα

Ο Νικόλας Κουτσοδόντης είναι ένας από τους πιο καταρτισμένους σύγχρονους Έλληνες ποιητές. Τα διαβάσματά του, οι θεάσεις, οι επιρροές του, το πολιτικό του πρόταγμα και το βίωμα εμπλουτίζουν τον ποιητικό λόγο που αρθρώνει, ενώ οι διακειμενικές του αναφορές χαρτογραφούν ένα κουίρ πολιτικό αρχείο στο οποίο εντάσσεται και η δική του ποίηση. Έτσι, το Ίσως φύγεις στο εξωτερικό, η νέα του ποιητική συλλογή, εκκινεί από μια ερωτική σχέση δύο ανδρών, εξελίσσεται, όμως, σταδιακά, σε μια διαθεματική ματιά του έρωτα, που τέμνεται με την Ιστορία, την τάξη και το τραύμα. Στην εικονοπλαστική ποίηση του Κουτσοδόντη, η έννοια του ταξιδιού, μεταφορική, μα και κυριολεκτική, ποιητικά αλλά και υλικά φορτισμένη, κυριαρχεί σαν εικόνα. Το μέσο, όμως, ο φακός μέσα από τον οποίο οφείλουμε να διαβάσουμε τους στίχους δίνεται μέσα από τη ρήση της Τοκάρτσουκ και δεν είναι άλλος από την τρυφερότητα. Το ποιητικό υποκείμενο βιώνει τον έρωτα ιδεαλιστικά, απελευθερωμένα, τον φόβο της εγκατάλειψης στωικά και την πραγμάτωσή της πένθιμα, στάδια που αποτυπώνονται στον τόπο, το ύφος, τη γλώσσα και τον ρυθμό αυτής της ερωτικής οδύσσειας.

Τουρουρούτ, του Κυριάκου Βλάχου, εκδ. Λογό_τυπο

Ο Κυριάκος Βλάχος, ο Θεσσαλονικιός συγγραφέας που έγραψε και εξέδωσε μόνος του το «queer νεανικό μυθιστόρημα» Homo Thessalonikus, είχε κερδίσει δικαίως ένα πιστό κοινό που αγάπησε ακαριαία το ολόφρεσκο στυλ γραφής του. Η δεύτερη ολοκληρωμένη του δουλειά, η συλλογή διηγημάτων Τουρουρούτ, που βρήκε λογοτεχνικό σπίτι στις εκδόσεις Λογό_τυπο, είναι κι αυτή ένα δείγμα απόλυτα σύγχρονης γραφής. Ωστόσο, στα διηγήματά του, καλοδουλεμένα και μεστά, η γραφή έχει ωριμάσει, το χιουμοριστικό ύφος μεταλλάσσεται σε πιο κωμικοτραγικό έως δραματικό. Η αυτοτέλεια των ιστοριών, επίσης, δίνει την ευκαιρία στον Βλάχο να πειραματιστεί με τη γλώσσα, να επιλέξει την οικεία από το πρώτο βιβλίο κουίρ αργκό, να δοκιμάσει και άλλες εκφάνσεις, όπως το λαϊκότροπο ή επαρχιωτικό ιδίωμα, και να προσδώσει σε όλες τις αφηγήσεις ένα μουσικό ηχόχρωμα. Σε αντίθεση με τον Θάνο, τον ήρωα του προηγούμενου βιβλίου, έναν νεαρό που βρίσκεται στο μεταίχμιο φοιτητικής και ενήλικης ζωής, οι περισσότεροι κουίρ χαρακτήρες των διηγημάτων του Βλάχου βρίσκονται βαθιά μέσα στη μιζέρια της ενηλικότητας, συμβιβασμένοι σε ζωές μοναχικές και αποξενωμένες.

Ο εραστής του Ντεβ Μάρτιν, του Δημήτρη Τσεκούρα, εκδ. Βακχικόν

Από το άρθρο δεν θα μπορούσε να λείπει ένα μυθιστόρημα που αυτοπροσδιορίζεται ως «queer αστυνομικό ψυχόδραμα». Ο συγγραφέας και μεταφραστής Άδης Δαμίγος, εραστής του αστυνομικού Ντεβ Μάρτιν, οδηγείται ενώπιον του Ανακριτική για να απολογηθεί για τον φόνο τριών γυναικών, ένα έγκλημα που διέπραξε… στον ύπνο του. Καφκική υπόθεση, πουαρική ανάκριση και αλμοδοβαρικό χιούμορ συναντιούνται υπό το άγρυπνο βλέμμα του Ντέιβιντ Λιντς, ο οποίος πλανάται στις σελίδες, σε καίρια σημεία, δίνοντας το στίγμα του. Σε αυτό το μεταμοντέρνο πάντρεμα του κιτς και της διανόησης, ο Τσεκούρας δεν δημιουργεί απλά ένα παζλ προς επίλυση, αλλά και ένα μωσαϊκό πολλαπλών αισθητικών και αναφορών. Με ιδιαίτερα αλλόκοτη φόρμα, ζωντανή γλώσσα, ύφος γελοιογραφίας και πολλούς καρικατουρίστικους χαρακτήρες, Ο εραστής του Ντεβ Μάρτιν, παρά τον τριπλό προσδιορισμό του στον υπότιτλο, είναι στην ουσία ένα ακατάτακτο, ανατρεπτικό, βιβλίο.

Μπαμπά, θέλω να ντρέπεσαι για μένα, του Σαμ Άλμπατρος, Αυτοέκδοση

Μετά την επιτυχία του πρώτου βιβλίου του Σαμ Άλμπατρος, Ελαττωματικό αγόρι (εκδ. Εστία), μιας αυτομυθοπλαστικής αφήγησης για το μεγάλωμα ενός «ελλαττωματικού αγοριού» σε έναν οικογενειακό και κοινωνικό κύκλο συντηρητισμού, κακοποίησης και αυστηρής ετεροκανονικότητας, υπήρχε αναμονή για τη δεύτερη συγγραφική δουλειά του συγγραφέα και περφόρμερ. Στο Μπαμπά, θέλω να ντρέπεσαι για μένα, το Άλμπατρος απομακρύνεται από την παιδική οπτική γωνία του πρωτόλειου, προς μια ώριμη συνομιλία με τον πατέρα που έχει πεθάνει. Διατηρώντας τη διάθεση να σπάει τον δραματικό τόνο με δόσεις χιούμορ και να καυτηριάζει αδυσώπητα τα κακώς κείμενα της αγίας ελληνικής οικογένειας, το Σαμ παραδίδει μια φροντισμένη αυτοέκδοση για τη μετανάστευση, τη δυσλειτουργική σχέση κουίρ γιου με έναν cis στρέιτ πατέρα, την απώλεια και την «ντιγκινταγκοσύνη», όπως θέλει να αποκαλεί εύγλωττα το ίδιο την κουίρ ταυτότητα.

ΒΙΒΛΙΑ ΚΟΥΙΡ ΘΕΩΡΙΑΣ

Ανδρικές ομοερωτικές σχέσεις στη μεταπολεμική Ελλάδα, του Κώστα Γιαννακόπουλου, εκδ. Ψηφίδες

Λίγο πριν από την εκπνοή του 2024, εκδόθηκε η μελέτη του ακαδημαϊκού Κώστα Γιαννακόπουλου που αφορά τις ανδρικές ομοερωτικές σχέσεις τις δεκαετίες 1950-1970 στην Ελλάδα και εγκαινιάζει τη νέα σειρά των εκδόσεων Ψηφίδες με τίτλο «Φύλο και Σεξουαλικότητα», με υπεύθυνο σειράς τον ίδιο και τη Δήμητρα Βασιλειάδου. Οι μακροχρόνιες εθνογραφικές και αρχειακές έρευνες του καθηγητή Κοινωνικής και Ιστορικής Ανθρωπολογίας του Φύλου στο Πανεπιστήμιου Αιγαίου φωτίζουν τις ομοερωτικές σχέσεις με διαφορετικό τρόπο από αυτόν που γνωρίζουμε σήμερα. Ο συγγραφέας εντοπίζει τη μετάβαση από τη διάχυτη ομοσεξουαλικότητα της μεταπολεμικής Ελλάδας στην επικρατούσα διάκριση ομοφυλοφιλίας και ετεροφυλοφιλίας, η οποία οφείλεται σε ευρύτερες κοινωνικοπολιτισμικές αλλαγές των δεκαετιών του 1970 και 1980. Προσπαθώντας να ενώσει το νήμα ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, εντοπίζει τις ρίζες της στιγματισμένης και κοινωνικά περιθωριοποιημένης φιγούρας της «αδερφής» η οποία στοιχειώνει και το σύγχρονο (ΛΟΑΤΚΙ+) παρόν.

Ψωμί, τριαντάφυλλα και γκλίτερ – Η τομή των Pride στο Λοατκια+ κίνημα της Θεσσαλονίκης, της Κικής Σταματόγιαννη, εκδ. Ένεκεν

Τα τελευταία χρόνια έχουν σημειωθεί στη Θεσσαλονίκη τόσα πολλά περιστατικά ομοφοβίας, τα οποία εκδηλώνονται σε στενούς διαδρόμους σχολείων αλλά και στην κεντρικότερη πλατεία της πόλης, ώστε οδήγησαν στον χαρακτηρισμό της πόλης ως «φασιστούπολης», μια πονεμένη φράση του Θανάση Τριαρίδη για τη «διαρκώς μαχαιρωμένη» του «πατρίδα». Ωστόσο, υπάρχει και μια άλλη Θεσσαλονίκη, της μειοψηφικής αλλά ηχηρής αντίστασης, που αγωνίζεται για μια πιο ασφαλή, ισότιμη πόλη. Τη γενεαλογία του κουίρ κινήματος της πόλης αναζητά, μέσα από τις διαδρομές του, η Κική Σταματόγιαννη στο Ψωμί, τριαντάφυλλα και γκλίτερ. Καταγράφει τις δράσεις, τα φεστιβάλ, τις συζητήσεις, τις συλλογικές προσπάθειες συνδιαμόρφωσης των πρώτων pride, σημειώνοντας τις σωστές και λανθασμένες αποφάσεις.

ΉΤΑΝ Ο ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΣ ΚΟΥΗΡ;

Το 2024 ήταν η χρονιά που επαναπροσδιορίσαμε τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε την περίοδο του μεσοπολέμου και γι’ αυτό ευθύνονται τα εξής βιβλία:

Η ερωμένη της, της Ντόρας Ρωζέττη, Νέο επίμετρο της Χριστίνας Ντουνιά, εκδ. Μεταίχμιο

Ένα βιβλίο που παρέμενε επί χρόνια εξαντλημένο και πλέον κυκλοφορεί σε νέα εμπλουτισμένη έκδοση είναι η Ερωμένη της, το πρώτο λεσβιακό μυθιστόρημα που γράφτηκε στην Ελλάδα. Η συγγραφέας του, ανακουφισμένη, είδε το βιβλίο της να εκδίδεται, με τη μεσολάβηση δύο ανδρών συγγραφέων, υπό το ψευδώνυμο Ντόρα Ρωζέττη, που απέκρυπτε την ταυτότητά της, παραπέμποντας, ταυτόχρονα, στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα αισθητισμού της Αθήνας του 1920. Στο ωσεί αυτοβιογραφικό κείμενό της, ο έρωτας της Ντόρας για την αγαπημένη της Λίζα, που καταλαμβάνει τον βασικό χώρο του κειμένου, είναι πυρετώδης, σαρωτικός, φέρει ψήγματα λατρείας και απύθμενου πόνου. Στο υπόβαθρο των ημερολογιακών καταγραφών της αποδίδονται με λεπτομέρεια οι πνευματικοί κύκλοι της δεκαετίας, τα φοιτητικά και καλλιτεχνικά αθηναϊκά στέκια και ο αγώνας χειραφέτησης των δύο πρωταγωνιστριών έναντι ενός περιβάλλοντος που εχθρεύεται τον έρωτά τους. Η έκδοση κλείνει με την κριτική του Ξενόπουλου που ανέδειξε το έργο το 1929 στη Νέα Εστία, το αρχικό επίμετρο της Χριστίνας Ντουνιά που ανέσυρε το κείμενο από την αφάνεια, καθώς και το νέο κείμενό της που εμπλούτισε την έκδοση του 2024.

Η woke ατζέντα του μεσοπολέμου – 12 Queer ιστορίες που απασχόλησαν τις αθηναϊκές εφημερίδες πριν από έναν αιώνα, της Έυας Γανίδου και του Τάσου Θεοφίλου, εκδ. Νέοι Καιροί

Ο πιο ευφάνταστος τίτλος βιβλίου για το 2024 ανήκει στην έκδοση Η woke ατζέντα του μεσοπολέμου, ένα βιβλίο-ημερολογιακή ατζέντα για το 2025, όπου κάθε μήνας αντιστοιχεί σε μια ιστορία που γράφτηκε τον μεσοπόλεμο. Ταυτόχρονα, όμως, ο τίτλος είναι ειρωνικός προς τον όρο «woke ατζέντα» της ακροδεξιάς ρητορικής. Οι δώδεκα ιστορίες που συμπεριλαμβάνονται εντός της ατζέντας περιέχουν κουίρ χαρακτήρες και θεματικές, αποδεικνύοντας ότι η έμφυλη συζήτηση που έχει χαρακτηριστεί ως «woke» είναι ζωντανή ήδη από τον μεσοπόλεμο και δεν αποτελεί ένα νοσηρό κατασκεύασμα του 21ου αιώνα. Τις ιστορίες αλίευσε από αθηναϊκές εφημερίδες του Μεσοπολέμου η ομάδα «dirty ’30s & late ’20s», δηλαδή η διδακτόρισσα Φιλολογίας Εύα Γανίδου και ο ερευνητής Τάσος Θεοφίλου, οι οποίοι κρύβονται πίσω από την εκδοτική πρωτοβουλία «Νέοι Καιροί».

Λοξές ματιές – Η ελληνική ομοερωτική ποίηση στο αρχείο, επιμέλεια Χάρης Οταμπάσης, εκδ. Τοποβόρος

Οι Λοξές ματιές συγκεντρώνουν την ελληνική ομοερωτική ποίηση από τον μεσοπόλεμο μέχρι τη μεταπολίτευση, στο χρονικό φάσμα από το 1927 μέχρι το 1978 και συγκεκριμένα τα ποιήματα των Βασίλη Λαμπρολέσβιου, Μίμη Λιμπεράκη και Γιώργου Γιαννίδη. Το υλικό δημιουργεί ένα αρχείο που αναδεικνύει την ωρίμανση του ομοερωτικού λόγου στην Ελλάδα και αποτυπώνει το πέρασμα «από την απόκρυψη στην παρρησία». Ο επιμελητής της έκδοσης, Χάρης Οταμπάσης, συστήνει μέσω της εν λόγω έκδοσης τις τρεις ποιητικές εκδόσεις των ως άνω ποιητών με τις οποίες ασχολήθηκε εν μέρει και στη διδακτορική του διατριβή, η οποία καλύπτει το θέμα της ομοερωτικής ποίησης από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους μέχρι το 2020. Παραμερίζοντας τις αμιγώς θεωρητικές αναλύσεις, ο διδάκτωρ νεοελληνικής λογοτεχνίας υπογράφει το επίμετρο και παρέχει πληροφορίες για τους ποιητές, εντάσσοντάς τους σε μια γενεαλογία ρωγμών του κυρίαρχου ποιητικού κανόνα.

Χρυσόψαρο – Δωμάτια μετ’ επίπλων, του Άλεκ Σκούφι, μτφρ. Νίκος Σκοπλάκης, εκδ. Κίχλη

«Κλέβοντας» έναν τίτλο από την παρακάτω ενότητα της ξένης πεζογραφίας, εντάσσουμε το Χρυσόψαρο – Δωμάτια μετ’ επίπλων (μτφρ. Νίκος Σκοπλάκης, εκδ. Κίχλη) εδώ, καθώς φωτίζει την ομοερωτική επιθυμία στο Παρίσι του μεσοπολέμου. Εξάλλου, το βιβλίο γράφτηκε στα γαλλικά, αλλά ο συγγραφέας του Alec Scouffi ήταν ελληνικής καταγωγής (Άλεκ Σκούφος ή Σκούφης) και εγκαταστάθηκε το 1927 στο Παρίσι, όπου έγραψε δύο μυθιστορήματα και λίγες ποιητικές συλλογές. Σχεδόν εκατό χρόνια μετά την πρώτη του κυκλοφορία, η μετάφραση του έργου Χρυσόψαρο – Δωμάτια μετ’ επίπλων, συνοδεία του επίμετρου του Νίκου Σκοπλάκη και της Δήμητρας Τζανάκη, είναι σημαντική. Ο νεαρός Πιερ, κακοποιημένος από τον πατριό του, φτωχός και μόνος, βρίσκει καταφύγιο στο Χρυσόψαρο, ένα στέκι σεξεργασίας, που τον υποδέχεται με ένα νέο ψευδώνυμο, Σουσού. Με οδηγό τον Πιερ/Σουσού, ο Σκούφι μας μεταφέρει σε έναν κόσμο ελευθεριότητας, πειραματισμού και διαφορετικών επιτελέσεων του φύλου. Η κουίρ γεωγραφία του Παρισιού μέσα από την περιήγηση σε μπαρ, ξενοδοχεία και στέκια της εποχής είναι αποκαλυπτική και ξεδιπλώνεται με τις βοηθητικές σημειώσεις του μεταφραστή.

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Το σώμα της και άλλες εκδηλώσεις, της Κάρμεν Μαρία Ματσάδο, μτφρ. Translatress, εκδ. Αντίποδες

Αν και οι εκδόσεις Αντίποδες μας συνέστησαν τη Ματσάδο με το δεύτερό της βιβλίο, το πρώτο της ήταν αυτό που την καθιέρωσε στις ΗΠΑ, η συλλογή διηγημάτων Το σώμα της και άλλες εκδηλώσεις, που κυκλοφόρησε εδώ το περασμένο καλοκαίρι. Από το πρώτο κιόλας διήγημα, που μας εισάγει στον σαρκικό, ατμοσφαιρικό, κουίρ τρόμο της συγγραφέως, ο κρότος που προκάλεσε η συλλογή δικαιολογείται απόλυτα. Η Ματσάδο είναι παραμυθού και έχει διδαχτεί από τις καλύτερες, από την Κάρτερ, την Ογιεγέμι, την Ενρίκες. Όπως κι εκείνες, χειρίζεται επιδέξια τη μεταφορά, τον υπαινιγμό, το φανταστικό και τον μύθο. Όμως η δική της γραφή είναι επιπλέον παλλόμενη, αισθησιακή και σαρκοβόρα. Στο επίκεντρο βρίσκεται πάντα το σώμα και οι «εκδηλώσεις» του, η ικανοποίησή του, η κακοποίησή του, η αντικειμενοποίησή του, η ένδυσή του με μανδύες ελέγχου. Οι ηρωίδες της, σε κατάσταση αιχμής συνήθως, μάχονται για στιγμές ηδονής, αυτενέργειας και ελευθερίας, σε έναν κόσμο στον οποίο τα σώματά τους δεν τους ανήκουν ολοκληρωτικά. Η χρήση της φόρμας και η διαρκής εναλλαγή της ως μέσο αντιστροφής των αξιών που εκπροσωπεί η παραδοσιακή αφήγηση είναι το σήμα κατατεθέν της συλλογής. Η μεταφραστική ομάδα Translatress έχει προσέξει την κάθε λεπτομέρεια, όπως αποδεικνύεται στο σημείωμά της.

Πέρασμα, της Νέλα Λάρσεν, μτφρ. Νίκος Κατσιαούνης, επιλεγόμενα Judith Butler, εκδ. Έρμα

Το Πέρασμα της Νέλα Λάρσεν, ένα από τα κορυφαία έργα της Αναγέννησης του Χάρλεμ καταπιάνεται με το «πέρασμα», την τακτική που αναπτύχθηκε από ανοιχτόχρωμους μαύρους τη δεκαετία του 1920 να «περνάνε» για λευκοί, εστιάζοντας στη σχέση δυο παλιών συμμαθητριών, της Αϊρίν Ρέντφιλντ και Κλερ Κέντρι, οι οποίες επανασυνδέονται μετά από χρόνια και η μία μπλέκεται στη ζωή της άλλης. Μολονότι οι σαπφικές αναφορές της Λάρσον είναι ανεπαίσθητες και υπαινικτικές, η σύγχρονη πρόσληψη του βιβλίου αναγνωρίζει και εντοπίζει τη λεσβιακές αποχρώσεις που υποδηλώνονται. Σε αυτή την κατεύθυνση, εξάλλου, κινούνται οι μεταφραστικές σημειώσεις αλλά και το κείμενο της Τζούντιθ Μπάτλερ στα επιλεγόμενα, το οποίο περιλαμβάνει ανάλυση των εννοιών “queer” και “queering” με βάση την εποχή που γράφτηκε το βιβλίο.

Η ζωή με το δικό σου φως, του Αμπντελά Ταϊά, μτφρ. Δημήτρης Δημακόπουλος, εκδ. Πόλις

Ο Αμπντελά Ταϊά, ο πρώτος ανοιχτά γκέι μαροκινός συγγραφέας, με το βιβλίο Η ζωή με το δικό σου φως αποτυπώνει την ιστορία της μητέρας του και μέσω αυτής το βίωμα της γυναικείας εμπειρίας και μητρότητας στο αποικισμένο Μαρόκο. Η ανήλικη φτωχή Μαλίκα, από το αγροτικό χωριό Μπένι Μελάλ ερωτεύεται τον Αλλάλ και όταν παντρεύονται δέχεται σιωπηρά και τον εραστή του άνδρα της, Μερζούγκ. Όταν ο Αλλάλ κατατάσσεται στον γαλλικό στρατό για να πολεμήσει στην Ινδοκίνα, οι γονείς του τη διώχνουν και αναγκάζεται να ξαναφτιάξει τη ζωή της. Χρόνια αργότερα, στο Ραμπάτ, η Γαλλία διεκδικεί ξανά τους αγαπημένους της, καταφέρνοντας να πάρει μακριά τον μικρό της γιο. Αυτό που καθιστά κουίρ το συγκεκριμένο πολυεπίπεδο βιβλίο είναι η τεθλασμένη οπτική του συγγραφέα-γιου που δίνει φωνή στη μητέρα του, μέσα από την εμπειρία της οποίας καθρεπτίζεται η δική του. Η άμεση καταγραφή του δικού του βιώματος θα έφερνε στην επιφάνεια κακοποιητικές συμπεριφορές, πίκρα και τραύμα, αλλά θέτοντας εαυτόν ενώπιον μιας άσκησης ενσυναίσθησης, παραδίδει τελικά μια ιστορία ανθεκτικότητας, αγώνων και αντίστασης.

Μπόλλα, του Παϊτίμ Στάτοβτσι, μτφρ. Αύγουστος Κορτώ, εκδ. Πατάκη

Ο συγγραφέας του Η γάτα μου η Γιουγκοσλαβία (μτφρ. Μαρία Μαρτζούκου, εκδ. Πατάκη), που είχε κάνει αίσθηση πριν από λίγα χρόνια, υπογράφει τώρα μια ιστορία έρωτα στα χρόνια της μισαλλοδοξίας, πριν και μετά τον πόλεμο στο Κόσοβο. Είναι Απρίλιος του 1995, ο νεαρός Αρσίμ, φοιτητής στο Πανεπιστήμιο της Πρίστινα έχει υποκύψει στις πιέσεις του πατέρα του και έχει μόλις παντρευτεί. Προσπαθεί να τελειώσει τις σπουδές του, κρατώντας χαμηλό προφίλ, ενώ η περιρρέουσα ατμόσφαιρα είναι πολύ εχθρική για τους Αλβανούς πολίτες. Ενώ η γυναίκα του κυοφορεί το παιδί τους, ο Αρσίμ γνωρίζει τον Σέρβο φοιτητή ιατρικής Μίλος και ερωτεύονται παράφορα. Τότε ο φόβος και η ντροπή τρυπώνει μέσα του και αρχίζει να τον κατατρώει. Η σαιξπηρική ιστορία του έρωτά τους εν μέσω του ρευστού πολιτικού τοπίου του Γιουγκοσβλαβικού πολέμου δίνεται μέσα από τις δύο εναλλασσόμενες οπτικές, ενώ ξεδιπλώνει λυρικά τις σκοτεινότερες πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης.

Στο Σπίτι με τα Μυστικά – Κόρη κατασκόπου, Queer κορίτσι – Μια αληθινή ιστορία, της Λέσλι Άμπσερ, μτφρ. Πάνος Τομαράς, Εκδ. Οξύ

Το Σπίτι με τα μυστικά είναι η αυτοβιογραφία – μαρτυρία της συγγραφέως και δημοσιογράφου Λέσλι Άμπσερ, η οποία μεγάλωσε, όπως προδίδει ο υπότιτλος, ως «κόρη κατασκόπου, κουίρ κορίτσι». Ο πατέρας της, πράκτορας της CIA, κάλυπτε πάντα την πραγματική του ιδιότητα και δικαιολογούσε τις μετακινήσεις της οικογένειάς τους σε όλη την υφήλιο με το ψέμα ότι δούλευε στον στρατό. Με διάφορες δικαιολογίες προς τον εαυτό κατέπνιγε και η Λέσλι τη λεσβιακότητά της, συνηθισμένη σε έναν κόσμο που η σιωπή και η απόκρυψη είναι ο κανόνας. Ως ενήλικη, πλέον, ενώνοντας τα κουτάκια, ότι δηλαδή η γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ελλάδα στην περίοδο της διδακτορίας των συνταγματαρχών, αποφάσισε να ερευνήσει τυχόν ανάμειξη του πατέρα της στο πραξικόπημα και την ελληνική χούντα. Σε αυτό το τρυφερό, διασκεδαστικό non-fiction, καθώς τα μυστικά του πατέρα της συγγραφέως έρχονται στο φως, η ίδια σκάβει και σε όσα την εμπόδιζαν από την πλήρη συμφιλίωση με τη σεξουαλικότητά της.

Matrix, της Λώρεν Γκροφ, μτφρ. Χρήστος Οικονόμου, εκδ. Πόλις

Το Matrix αφηγείται την ιστορία της Μαρίας της Γαλλίας (Marie de France), της ιστορικής προσωπικότητας του 12ου αιώνα που θεωρείται η πρώτη γυναίκα ποιήτρια στη Γαλλία. Μετά την αποπομπή της από την αυλή της βασίλισσας Ελεονόρας, με την οποία είναι ερωτευμένη, η Μαρία καταφτάνει σε ένα μικρό αγγλικό αβαείο, όπου σύντομα εκλέγεται ηγουμένη. Από το νέο της ρόλο, θα προσπαθήσει να αναστήσει τη μονή, αντιμαχόμενη πρωτίστως τη δική της αεργία και δευτερευόντως τις έξωθεν προκαταλήψεις, δημιουργώντας μια μήτρα ενδυνάμωσης και χειραφέτησης. Η Γκροφ γράφει ένα κουίρ μυθιστόρημα, όχι μόνο γιατί η δική της Μαρία είναι λεσβία, αλλά γιατί ανατρέπει τα θέσφατα για τον μεσαίωνα. Αντί για νωχελικές μοναχές πνευματικής παραίτησης, προσφέρει δυναμικές εργαζόμενες, με σωματικές επιθυμίες. Μέσα από ένα ξέφωτο δυναμισμού, γυναικείας αλληλεγγύης και φροντίδας, από τη φεμινιστική της ουτοπία, περνά ένα μήνυμα για τα κύματα σκοταδισμού και οπισθοδρόμησης που παρατηρούνται στη χώρα της αλλά και σε όλον τον πλανήτη.

Τα Κορίτσια του Λα Μπαλέν, της Τζούλια Μαλί, μτφρ. Μαρία Μαντή, εκδ. Μεταίχμιο

Τα Κορίτσια του Λα Μπαλέν αφηγούνται την άγνωστη ιστορία των εκατοντάδων κοριτσιών που αποστέλλονταν μαζικώς στη Λουιζιάνα, η οποία το 1720 ήταν γαλλική αποικία. Το υπερατλαντικό ταξίδι από τη Γαλλία στις ΗΠΑ είχε ως στόχο να γνωρίσουν τα κορίτσια τους μελλοντικούς τους συζύγους, ήδη εγκατεστημένους Γάλλους αποίκους. Αφήνοντας πίσω το νοσοκομείο Σαλπετριέρ, στο οποίο βρισκόντουσαν ως κρατούμενες για μικροεγκλήματα ή εγκαταλελειμμένες από τις οικογένειές τους, επιβιβάζονταν στο Λα Μπαλέν, με όνειρο μια νέα, καλύτερη ζωή. Το μυθιστόρημα εστιάζει σε τρία κορίτσια, τη Σαρλότ, την Πετρονίλ και τη Ζενεβιέβ, στις κακουχίες που τους περιμένουν στο πλοίο αλλά και στις ζωές στην αποικία της Νέας Γαλλίας. Το ιστορικό μυθιστόρημα της Μαλί είναι μια κριτική στον αποικιστικό ιμπεριαλισμό, μια ματιά στη γυναικεία εμπειρία και ωδή στη γυναικεία φιλία, προέκταση της οποίας είναι ο ρομαντικοποιημένος ομόφυλος έρωτας, βασισμένος στην εκτίμηση, στο νοιάξιμο και τη φροντίδα.

ΤΡΑΝΣ ΚΑΙ ΜΗ ΔΥΑΔΙΚΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ ΣΕ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΑΠ’ ΌΛΟΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

Βιβλίο από αίμα, του Κιμ ντε Λ’ Οριζόν, μτφρ. Μαρία Αγγελίδου – Άγγελος Αγγελίδης, εκδ. Ψυχογιός

Ένα απαιτητικό ανάγνωσμα, ως προς τη μεταμοντέρνα φόρμα και ύφος του, είναι το Βιβλίο από αίμα, του Κιμ ντε Λ’ Οριζόν, που έλαβε το Γερμανικό Βραβείο Μυθιστορήματος για το 2022. Παρά την αναγνώριση που έλαβε από τη χώρα του, το Κιμ ψέγει τη γερμανική γλώσσα για την αδυναμία συμπερίληψης και φτιάχνει έναν ήρωα που βρίσκεται επίσης εκτός του φάσματος της δυαδικότητας του φύλου, υπογράφοντας ως «εγώ». Το αφηγηματικό υποκείμενο απευθύνεται στη γιαγιά του, δίνοντας αποσπασματικές εικόνες από το μεγάλωμά του σε ένα φτωχικό ελβετικό προάστιο και την τωρινή του ζωή στη Ζυρίχη. Κινούμενο στην αντίφαση μιας ενήλικης ζωής σεξουαλικής απελευθέρωσης και ενός παιδικού παρελθόντος ντροπής και μοναξιάς, το Κιμ προσπαθεί να ανακαλέσει τη γραμμή γεγονότων ανάμεσα στις δυο φάσεις ζωής. Ταυτόχρονα, σκιαγραφεί τη γενεαλογική του γραμμή, μια γραμμή αίματος και τραύματος που τον δένει με τη μητέρα και γιαγιά του. Η αυτομυθοπλασία συναντά τον αποδομισμό, η θεωρία περιπλέκεται με τη μυθοπλασία, όπως στη γραφή της Μάγκι Νέλσον, και η μεγάλη ιστορία συναντά την προσωπική σε αυτό το φιλόδοξο, πρωτοποριακό μυθιστόρημα.

Η περίπτωση της Καταρίνα Φόλκμερ μέσα από δυο βιβλία

Η Γερμανίδα Καταρίνα Φόλκμερ, η οποία ζει στο Λονδίνο και γράφει στα αγγλικά, έγινε φέτος γνωστή στη χώρα μας μέσα από τα δύο της βιβλία, αμφότερα ανατρεπτικά και προκλητικά. Την άνοιξη κυκλοφόρησε το πρώτο, Στον γιατρό ή το Εβραϊκό πουλί (μτφρ. Δημήτρης Καρακίτσος, εκδ. Ποταμός), ο μονόλογος μιας Γερμανίδας κατά την εξέτασή της από έναν Εβραίο γιατρό, που θυμίζει έναν συνδυασμό από το Σύνδρομο του Πόρτνοϊ και του Fleabag. Με τα πόδια ανοιχτά στους αναβολείς και τον Δρ. Σέλιγκμαν ανάμεσά τους, η ανώνυμη αφηγήτρια εξαπολύει έναν χείμαρρο που αποκαθηλώνει οτιδήποτε θεωρείται ιερό και όσιο για τη γερμανική ιστορία και ηθική και εκτείνεται θεματικά σε ζητήματα εθνικής και έμφυλης ταυτότητας, σεξουαλικών φαντασιώσεων και ψυχολογικών συνδρόμων.

Τον Νοέμβριο κυκλοφόρησε και το δεύτερό της εγχείρημα, το Wonderfuck (μτφρ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, εκδ. Στερέωμα), στο οποίο η Φόλκμερ συστήνει με τριτοπρόσωπη αφήγηση έναν άλλον αντισυμβατικό χαρακτήρα, τον Τζίμι, που με τη σειρά του θα εξαντλήσει τα όρια των συνομιλητών του στο τηλεφωνικό κέντρο στο οποίο εργάζεται. Στραμμένη προς το τραύμα, τις δυσλειτουργικές σχέσεις και την ψυχική ευθραυστότητα, η Γερμανίδα συγγραφέας εξετάζει κυρίως την ευαλωτότητα και την πρόσληψη του χοντρού κουίρ σώματος στον κοινωνικό χώρο.

Τα παλιοκόριτσα, της Καμίλα Σόσα Βιγιάδα, μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Opera

Καταχρηστικά τρυπώνει στη φετινή λίστα το αυτοβιογραφικό βιβλίο Τα παλιοκόριτσα της Καμίλα Σόσα Βιγιάδα, καθώς εκδόθηκε στην εκπνοή του 2023, αλλά η κριτική και το κοινό έστρεψαν το βλέμμα τους σε αυτό το 2024. Η τρανς Αργεντινή συγγραφέας Καμίλα Σόσα Βιγιάδα περιγράφει με εξομολογητική διάθεση τη ζωή ενός κοριτσιού που γεννήθηκε στο σώμα ενός αγοριού, σε ένα σπίτι μηδενικής ανοχής, έντονης βίας και απειλών. Όταν στα 15 της χρόνια άρχισε να ντύνεται «γυναικεία», δεν άργησε να έρθει η ρήξη με την οικογένεια και την κοινωνία. Απόκληρη και περιθωριοποιημένη, βρήκε σπίτι μόνο στην κοινότητα των τραβεστί (όπως θέλει να επανοικειοποιείται τον όρο η συγγραφέας), μια «αγέλη» από φτωχές, άρρωστες σεξεργάτριες. Μολονότι η ένταξή της στη ροζ πανσιόν της θείας Ενκάρνα εγκαινιάζει μια νέα περίοδο ακραίας βίας, η συγγραφέας επισκέπτεται εκείνες τις νύχτες που συνυπήρχε με τις συντρόφισσές της με περισσή τρυφερότητα. Γιατί τα «παλιοκόριτσα» της Βιγιάδα απορροφούν τη βία, αντανακλώντας στοργή.

Η σεξουαλική ζωή του Γουλιέλμου Σπουτακιέρα, του Alberto Ravasio, μτφρ. Κωνσταντίνα Ευαγγέλου, εκδ. Οκτάνα

Ο Γουλιέλμος Σπουτακιέρα, ένας άνεργος τριαντάχρονος που μένει ακόμα μαζί με τους γονείς του στην επαρχία της Λομβαρδίας, ξυπνάει μια μέρα, σαν ένας άλλος Γκρέγκορ Σάμσα, σε μια άλλη μορφή. Δεν έχει μεταμορφωθεί, όμως, σε άλλο ζωικό είδος, αλλά σε…γυναίκα. Πριν στραφεί στις απέλπιδες, ιατρικές και παραϊατρικές προσπάθειες του Σπουτακιέρα να ανατρέψει την κατάσταση, η αφήγηση ξεγλιστρά στο παρελθόν του. Ο Σπουτακιέρα ήταν μέχρι τώρα ένας στρέιτ άνδρας, παρθένος, με μηδενική σεξουαλική εμπειρία και εθισμό στο Πορνό. Επομένως, το νέο του σώμα είναι γι’ αυτόν ένας παντελώς άγνωστος και τρομακτικός τόπος. Θα αποδειχτεί, όμως, και ο μόνος τρόπος να ξεφύγει από τον βαλτότοπο στον οποίο βρίσκεται, να χειραφετηθεί και να ξεφύγει από τον έλεγχο του μάτσο πατέρα του. Με πολύ χιούμορ, σουρεαλισμό, αλλά ταυτόχρονα καυστικότητα για το περιβάλλον και τη γενιά του ήρωά του, ο νέος συγγραφέας Αλμπέρτο Ραβάσιο υπογράφει ένα έξυπνο, σπιρτόζο μυθιστόρημα.
Young adult λογοτεχνία

Δύο νέα βιβλία της Όσμαν…

Η πολυμήχανη Άλις Όσμαν, συγγραφέας πλήθους νεανικών βιβλίων, εικονογράφος και σεναριογράφος, δημιουργός του γκράφικ νόβελ και της σειράς Hearstopper, θα μπορούσε να στεφθεί «βασίλισσα» της Young Adult κουίρ λογοτεχνίας. Φέτος, κυκλοφόρησαν δύο ακόμα μεταφράσεις βιβλίων της, που ξεχωρίζουν στο είδος, καθώς απομακρύνονται από τις ευκολίες του ρόμανς, ακολουθώντας πολύπλοκους κουίρ χαρακτήρες. Το Γεννήθηκα γι’ αυτό (μτφρ. Νοέλα Ελιασά, εκδ. Διόπτρα) εστιάζει, χωρίς να τη σεξουαλικοποεί, στη σχέση ενός φροντμαν μιας μπάντας με μια πιστή φαν, αποκαλύπτοντας την πραγματικότητα που κρύβεται πίσω από διασημότητες και τους κινδύνους της εμμονής με αυτές. Το Ελπίζω κάποιος να με ακούει (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης, εκδ. Διόπτρα), παρακολουθώντας τη φιλική σχέση ανάμεσα σε δύο μαθητές λυκείου, ασκεί κριτική στο εκπαιδευτικό σύστημα που προωθεί τη βαθμοθηρία ως μόνη λύση επιτυχίας, αποστραγγίζοντας τη δημιουργικότητα και καλλιτεχνία των παιδιών.

…κι ένα βιβλίο που έγινε διάσημο από το tiktok

Στην ίδια κατηγορία βιβλίων ανήκει και το Ερωτεύτηκα την Ελπίδα (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Ψυχογιός) της Γαλλίδας συγγραφέως που έγινε γνωστή στο TikTok με το ψευδώνυμο Lancali. Σε μια σκοτεινή παραλλαγή του εφηβικού ρόμανς, η Λανκάλι ακολουθεί μια παρέα εφήβων ασθενών σε τελικό στάδιο που δίνουν την υπόσχεση ο ένας στον άλλον να ζήσουν το υπόλοιπο της ζωής τους στο έπακρο, προσπαθώντας να «κοροϊδέψουν» τον θάνατο. Ζητήματα ψυχικής υγείας, βίας και αυτοτραυματισμού συνθέτουν μια επίπονη αφήγηση, η οποία βασίζεται σε πραγματικά βιώματα της συγγραφέα.

Κάτι έξτρα αν φτάσατε μέχρι εδώ: Δύο ιδιαίτερες κουίρ συγγραφείς στα ελληνικά

Το 2024 μεταφράστηκαν στα ελληνικά δύο σημαντικές κουίρ συγγραφείς. Τα έργα τους καθαυτά δεν θα τα χαρακτηρίζαμε κουίρ, αλλά αξίζει μια μνεία στις ίδιες, ένα ομάζ σε δύο γυναίκες που έζησαν και δημιούργησαν ελευθέρα σε εποχές λιγότερης ελευθερίας.

Η πρώτη είναι η Τούβε Γιάνσον, η δημιουργός των Moomins, των πλασμάτων που γεννήθηκαν ως μέρος πολιτικής σάτιρας κατά του ναζισμού και έμελλε να γίνουν μια από τις πιο γνωστές σειρές παιδικών βιβλίων. Βέβαια, τα Μούμιν κυκλοφορούν στα ελληνικά εδώ και χρόνια, όμως φέτος μεταφράστηκε για πρώτη φορά ένα από τα ενήλικα βιβλία της, Το βιβλίο του καλοκαιριού (μτφρ. Αγγελική Νάτση, εκδ. Αίολος), το οποίο μας μεταφέρει στο φινλανδικό αρχιπέλαγος, εκεί όπου περνούσε όλα τα καλοκαίρια της ζωής της η διάσημη συγγραφέας, παρέα με τη σύντροφό της, Τουλίκι Πιετίλα. Παρόλο που η ίδια έπλαθε τον κόσμο των Μούμιν ως έναν χώρο ανοχής και σεβασμού, οι εκδότες και ατζέντηδές της την ανάγκαζαν να κρύβει τη λεσβιακή της ταυτότητα ως «αποκλίνουσα» από τον ρόλο της ως συγγραφέα παιδικών βιβλίων.

Η άλλη συγγραφέας είναι η Αννεμαρί Σβάρτσενμπαχ, η Ελβετίδα συγγραφέας, δημοσιογράφος και φωτογράφος που μας συνέστησαν οι εκδόσεις Νήσος με το βιβλίο Η ευτυχισμένη κοιλάδα (μτφρ. Γιάννης Κοιλής). Μεγαλώνοντας με μια μπαϊσέξουαλ μητέρα, η Αννεμαρί υιοθέτησε από μικρή ένα ανδρόγυνο στυλ, που ταίριαξε με τη μποέμ ζωή του Βερολίνου της εποχής, στην οποία σύντομα εντάχθηκε. Κόντρα στη φιλοναζιστική οικογένειά της, η ίδια αφιερώθηκε στον αντιφασιστικό αγώνα με τέτοιο πάθος, ώστε οδηγήθηκε στην εξορία. Περιπλανήθηκε σε διάφορες χώρες, ώσπου έφτασε στις ΗΠΑ. Εκεί συνδέθηκε με την οικογένεια του Τόμας Μαν, συνάπτοντας σχέσεις με τα δυο παιδιά του, Κλάους και Έρικα, αλλά και με τη νεαρή Κάρσον ΜακΚάλερς, η οποία την ερωτεύτηκε και της αφιέρωσε το Ανταύγειες σε χρυσά μάτια. Η Σβάρτσενμπαχ πέθανε, δυστυχώς, πολύ νέα έπειτα από βαρύ χτύπημα στο κεφάλι.

Αντί επιλόγου

Καταληκτικά, μπορούμε να εκφράσουμε δυο συμπεράσματα με βάση όσα προσέξαμε και αυτή τη χρονιά. Αρχικά, οι μεταφράσεις κουίρ λογοτεχνίας είναι πολύ περισσότερες από τις εκδόσεις ελληνικών αντίστοιχων βιβλίων. Για ακόμα μια χρονιά φαίνεται πως το εκδοτικό ρίσκο είναι μικρότερο όταν το βιβλίο έρχεται με συστάσεις ή περγαμηνές από το εξωτερικό, είναι, δηλαδή, «δοκιμασμένο».

Η δεύτερη παρατήρηση είναι η πιο ενδιαφέρουσα, καθώς πρόκειται για ένα οξύμωρο της ελληνικής εκδοτικής παραγωγής. Ενώ, ταυτόχρονα, εκδίδονται δεκάδες τίτλοι που παραπέμπουν με το εξώφυλλο, τη γραμματοσειρά, το οπισθόφυλλο, πολλές φορές και τον τίτλο τους σε κουίρ αφηγήσεις, άλλα βιβλία αποκρύπτουν τα κουίρ στοιχεία. Υπάρχουν πολλές κουίρ «εκπλήξεις» σε διάφορα βιβλία του 2024 που δεν φαίνονται εκ προοιμίου, όπως στο Η δική μας πλευρά της νύχτας (μτφρ. Χριστίνα Θεοδωροπούλου) της Ενρίκες, το Μάτια σου έδωσα κι εσύ κοίταξες το σκοτάδι (μτφρ. Ευριβιάδης Σοφός, Ίκαρος) της Ιρέν Σόλα ή ακόμα και στο Εμπούσιον (μτφρ. Αναστασία Χατζηγιαννίδη, εκδ. Καστανιώτης) της Τοκάρτσουκ. Σίγουρα υπάρχουν πολλά περισσότερα παραδείγματα που δεν υπέπεσαν στην αντίληψή μας. Φαίνεται, πάντως, ότι δεν είναι ξεκάθαρο εάν το κουίρ τελικά «προσελκύει» ή «αποθαρρύνει» το κοινό και κάθε εκδοτικός παίρνει τη δική του απόφαση προς τη μια (προβολή) ή την άλλη (απόκρυψη) κατεύθυνση.

^＊Η ΦΑΝΗ ΧΑΤΖΗ είναι μεταφράστρια, απόφοιτος του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Αγγλικών και Αμερικανικών Σπουδών.